Aziz Javelin’in öyküsü

Bu algı çocukluğumda başlamıştı.

Komünist Polonya’da daha iyi bir yaşam kurmak için kaçan çok genç bir mülteci ailenin çocuğu olarak Kanada’da doğdum. Annemin ebeveynleri II. Dünya Savaşı sırasında Polonya’da doğmuşlar ve Nazi işgalinin dehşetinden kurtulmayı başarmışlar. Annemin babası, yani dedem, Özgür Avrupa Radyosu’nun (RFE) sadık bir dinleyicisi imiş ve her gün radyoyu dinler, Polonya’nın üstündeki Sovyet damgasından kurtulacağı günü sabırla beklermiş.

Ukraynalı bir ailenin çocuğu olan babam da Polonya’da doğmuş. Ancak anne ve babası “Vistula Operasyonu” (güneydoğu Polonya'daki Ukraynalı partizanları ortadan kaldırma girişimi) sırasında Sovyetlere sadık Polonyalı yetkililer tarafından zorla yerlerinden edilmişler.

Ergenlik yıllarımda gelişimimde çok etkili olan olaylardan biri 17 yaşımdayken Ukrayna’ya yaptığım ilk seyahatimdi. Bu ziyaret sırasında henüz seçilmiş ve kısa zaman sonra zehirlenmiş olan Ukrayna Devlet Başkanı Viktor Yuşçenko ile tanışma fırsatını elde etmiştim. Çok genç ve toydum. Dolayısıyla Kremlin ajanlarının başarısız suikast girişimleri sonucunda yüzünde meydana gelen yaralar karşısında nasıl irkildiğimi hâlâ hatırlıyorum.

Yıllar sonra Ukrayna’da muhabir olarak çalıştığım yıllarda (2015-2018) Rusya’nın Ukrayna’ya karşı yaptığı gaddarlıklar hakkında öğrendiğim çok önemli derslerden bazıları aklıma gelecekti. Aziz Javelin’i kurmamda beni harekete geçiren şey, deneyimlerim arasında daha öne çıkanı oldu. Olay Ukrayna’nın batısındaki Karpat Dağlarının derinliklerindeki küçük bir köyde bir grup kadın ve çocuklarıyla geçirdiğim bir hafta sırasında oldu. Kadınların hepsinin kocaları Ukrayna silahlı kuvvetleri mensuplarıymış ve 2014’te Rusya’nın Ukrayna’yı gayrimeşru işgalini takip eden çatışmalar sırasında hayatlarını kaybetmişler.

Bu küçük köydeki sığınağa Kanadalı bir hayır kuruluşunun organizatörleri tarafından davet edilmiştim. “Bize Yardım Edin Yardım Edelim” (Help Us Help) isimli bu kuruluşun amacı bu kadınlara ve çocuklara yaşadıkları acı kayıplardan sonra hayatlarına bir yön vermelerinde destek olmaktı.

Bu kadınların yaşadıklarının nadiren görülen ama aslında savaşın bir parçası olduğunu düşündüğümü hatırlıyorum. Olay anını yansıtan televizyon yayınlarında şoku, korkuyu ve vahşeti görebiliyoruz ama genellikle bunu takip eden sessiz travmayı –parçalanan hayatlarını toparlamak ve tek başına çocuklarını yetiştirmek zorunda kalan bu dul kadınların yaşadığı – anlayacak kadar uzun süre izlemiyoruz.

15 Şubat 2022’de Aziz Javelin’i “resmen” başlattığım zaman tam da bu kadınları düşünüyordum. “Resmen” diyorum çünkü o güne kadar Rusya’nın Ukrayna sınırı boyunca yaptığı yığınak hakkında haftalardır çıldırmış halde haberleri ve kendi düşüncelerimi paylaşıyordum.

Hayatımın o döneminde muhabirliği bırakmış, evime dönmüş ve kendi küçük işimi kurmuştum. Artık profesyonel muhabirliğin baskılarından kurtulmuş olduğum ve yıllarca Ukrayna’da muhabirlik yapmanın getirdiği bir bilgi birikimine sahip olduğum için Rusların propagandasındaki ikiyüzlülükle alay etmeyi – çoğu kez memler kullanarak – kendime iş edindim.

Ancak Aziz Javelin çıkartmaları satarak fiilen para kazanmaya başlamam 15 Şubat’ı buldu.

“Aziz Javelin” olarak tanınmaya başlayan imajın geçmişini kısaca anlatayım:

Her şeyden önce onu ben yaratmadım – bir sanatçı veya çizer değilim. Amerikalı ressam Chris Shaw 2012’de “Madonna Kalaşnikof” imajını yaratmıştı. Bir Kalaşnikof tüfek taşıyan Madonna imajı 2014 yılında (Rusya’nın Kırım’ı gayrimeşru ilhakı ve bunu takip eden Donbas savaşının olduğu yıl) Ukraynalı askerler arasında bir hayli popüler oldu. Bu imaj, yıllar sonra, Ukraynalı yetkililer ABD’den dünyadaki en son teknoloji ürünü olan Javelin güdümlü tanksavar füze sistemi istedikleri zaman Aziz Javelin adını aldı. Javelin’i istediler çünkü eğer Ruslar topyekûn bir işgal başlatırlarsa bunu çok büyük sayıda tanklar vasıtasıyla yapacaklarını ve bu durumda Javelin’in Ukraynalı askerlere Rusları püskürtmek için bir şans vereceğini düşünüyorlardı.

“Aziz Javelin” ilk ortaya çıktığında muhabirler, analistler, askerler, bürokratlar ve askerȋ taşeronlardan oluşan küçük bir toplulukta çok incelikli bir mem şakası olarak dönüp dolaştı. Aziz Javelin olayı 2022’de, bir arkadaşımın beni arayıp Aziz Javelin çıkartmalarını dizüstü bilgisayarlarının kapaklarına yapıştırarak Ukrayna’yı desteklediklerini göstermeleri için etrafa dağıttığını hatırlattığında gerçekten bir ivme kazandı. Bu fikir bana ilham verdi çünkü 2002 yılı başlarında Rusya’nın Ukrayna’yı işgal edeceğine inanıyordum ve Ukrayna’ya yardım etmek için elimden ne geliyorsa yapmak istiyordum.

Sevgililer gününde Toronto’daki yerel bir matbaaya 100 adet Aziz Javelin çıkartması (matbaadakiler ona “Bazuka Mary” takma adını koymuşlar) sipariş ettim ve 16 Şubat’ta İnstagram sayfama çıkartmanın resmini koyarak 10 Kanada dolarından satacağımı duyurdum. Hedefim Karpat dağlarındaki küçük köyde kocalarını savaşta kaybetmiş olan kadınlarla röportaj yapmam için beni davet eden Bize Yardım Edin Yardım Edelim isimli hayır kuruluşuna biraz para bağışında bulunmaktı.

İlk gece iki sipariş aldım. Sevinçten uçuyordum; bu fikrin birilerine hitap ettiğine inanamıyordum.

Ertesi gün, 1000 dolarlık çıkartma satınca birden panikledim çünkü o kadar çok siparişi nasıl paketleyeceğimi bilemedim. Buna hiç hazırlıklı değildim: ne yeteri kadar zarfım ne de pulum vardı.

Üçüncü gün, sanıyorum 5,000 dolarlık çıkartma sattım ve gördüm ki çok özel bir şeyler oluyor. O güne kadar sipariş veren kişiler aşina olduğum isimlerdi. Ancak işler değişmeye başlamıştı; artık dünyanın her yerinden sipariş alıyordum.

Dördüncü güne geldiğimizde10,000 dolardan fazla bir bağış yapabileceğimi fark ettim ve Aziz Javelin’le ilgili müthiş bir sorumluluk duygusuna kapıldım. Ondan sonraki günlerde Bize Yardım Edin Yardım Edelim’in bir temsilcisi ile bu paranın hayatlarını savaşta kaybetmiş Ukraynalı askerlerin çocukları için bir burs fonu oluşturmakta nasıl kullanılacağı konusunda görüştük. Bana bu paranın en az 15 çocuğu okutabileceğini söylediler.

Kampanya büyümeye devam etti, dolayısıyla Ukrayna’daki eski arkadaşlarımla temasa geçerek hızla bir takım oluşturduk. Aziz Javelin’in bu kadar hızla büyümesindeki en büyük pay ilk baştaki yardımcılarımındır çünkü onlar olmasa gelen istekleri asla tek başıma karşılayamazdım.

Kampanya bir hafta içinde internette tüm dünyaya yayılarak gerçeküstü bir olay yarattı. Artık Aziz Javelin dışında hiçbir şeyle uğraşacak vaktim yoktu. İşimi, arkadaşlarımı ve sağlıklı yaşantımı terk ettim ve tamamen Aziz Javelin’e odaklandım. Operasyonu yürütürken bir yandan da Ukrayna’daki eski meslektaşlarım, analistler, aktivistler, askerler ve muhabirlerle konuşarak orada olayların gerçekten nasıl gelişmekte olduğunu öğreniyordum. Bazı gelişmeleri – Rusların hastaneleri ateşe vermeleri gibi – duydukça çok yakında acımasız bir savaşın göz göre göre gelmekte olduğunu düşündüğümü hatırlıyorum.

24 Şubat günü Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin acımasız istilasını başlattığı zaman Aziz Javelin vasıtasıyla toplanan paranın Ukrayna’nın acil ihtiyaçlarına harcanması gerektiğine karar verdik. Bireysel ilk yardım çantaları, kurşungeçirmez yelekler ve kasklar, ve diğer hayat kurtaran ekipman için kampanyalar başlattık.

Topyekûn istilanın başladığı gün babamla konuştuğumu hatırlıyorum. Babam Polonya’nın Ukrayna sınırına yakın tarihî küçük bir şehir olan Przemysl’de yaşıyor. O güne kadar savaş olasılığına şüpheyle bakıyordu ve bana bunun sadece Batının korku tellallığından ibaret olduğunu söylüyordu. Ama o gün, özür dilemek için beni aradı ve sınır boyunca yaşanmakta olan yürek parçalayıcı kargaşayı anlattı.

Mart ayı ortalarında, Aziz Javelin’i başlatmamızdan sonraki bir ay içinde Bize Yardım Edin Yardım Edelim hayır kuruluşuna 500,000 dolarlık bağış yapmıştık bile.

Bu sıralarda kısa sürelerle uyuyup gece gündüz çalışıyordum. Bazı kritik sorunlarla ilgilenmem gerekiyordu – örneğin, işlem hacminin aşılması nedeniyle banka para aklama alarmları verince hesaplarımın kapatılması gibi. Ayrıca bir yandan memler paylaşmaya devam ederken bir yandan da Aziz Javelin hakkında birçok söyleşi yapmak zorundaydım.

O Mart ayında iki kere Polonya’ya giderek Ukrayna Dünya Kongresi’ne yardımlar için lojistik destek sağladım çünkü sonraları Ukrayna ile Birleşin](https://unitewithukraine.com/) adını alacak olan kampanyayı başlatmışlardı. O program bugün Ukrayna silahlı kuvvetlerine destek veren, dünyanın en büyük sivil toplum yardım projesi haline geldi.

Tüm bunların ortasında nişanlım ilk çocuğumuza hamileydi ve Aziz Javelin toplumu hızla büyüyordu. İnstagram’da “Bana Ne İsterseniz Sorun” diye bir paylaşım yaptım. Bana cevaben insanlar bana ne istediklerini bildirmeye başladılar. Dünyanın her tarafından daha başka Azizler isteyen taleplere boğulduk. Herkes ülkesinin Ukrayna’ya sağlayacağı belirli silah sistemlerini temsil edecek bir Aziz istiyordu. Örneğin, ikinci Azizimiz, Birleşik Krallık’tan gelen talebe cevaben, hızla Ukrayna’ya sağladıkları “Yeni Nesil Hafif Tanksavar Silahı”nın adıyla Aziz NLAW oldu.

Kısa süre sonra Kanada, İsveç, Almanya, Polonya, Slovakya ve daha birçok ülke için Azizlerimiz oldu.

Nisan 2022’de Ruslar Kiev’den geri çekilirken ve Bucha’daki dehşet dünyanın gözleri önüne serilirken, Ukrayna’ya savaş başladıktan sonraki ilk seyahatimi yaptım. Sabah saat 6’da trenim Kiev merkez istasyonuna girerken sadece bir kaç saat önce ayrıldığımız Lviv istasyonu civarına öldürücü bir Rus cruise füzesi saldırısı olduğu haberini okudum. Kiev istasyonundan çıktıktan sonra bildiğim enerjik, gürültülü, canlı şehre hiç benzemeyen, tanınmayacak haldeki bir hayalet şehre girdim. Şehrin her yerinde genç Ukrayna askerlerinin nöbet tuttuğu askerî kontrol noktaları hâlâ duruyordu. Trafiğin daima sıkışık olduğu caddelerde neredeyse hiç araba yoktu. Ve birçok dükkân, sahipleri ve çalışanları kaçtığı için kapanmıştı.

Bu seyahatte amacım Aziz Javelin için Ukrayna’da işletmeler kurup giysi üretmeye başlayabilmekti. Dünya çapında yüzlerce tişört satabildiğimize göre bundan çok daha fazlasını Ukrayna’da üretmenin bir yolunu bulmamız gerekir diye düşünüyordum.

Ayrıca, tahrip olmuş Rus teçhizatını “dönüştürerek” Aziz Javelin üzerinden satma yolları bulmak istiyordum. Ruslardan geriye kalan tanklar, zırhlı personel taşıtları (BTRler) ve piyade muharebe araçları (BMPler), uçaklar, ve daha birçok tahrip olmuş teçhizatın kalıntılarının Ukrayna’ya savaş için fon yaratmak amacıyla Ruslara karşı kullanılmasını istiyordum. Metali eritip bunu “siper sanatı” (trench art) objelerine dönüştürüp açık arttırmayla satabiliriz diye düşünüyordum.

Bu seyahat sırasında eski arkadaşlarımla çok vakit geçirdim – aralarında eski ev sahibim gibi Ukraynalı haberciler, Associated Press’ten, şimdi Pulitzer ödülü sahibi olan foto muhabiri arkadaşım Evgeniy Maloletka da vardı. Evgeny kısa süre önceki Mariupol kuşatmasından sağ çıkmıştı. Bana orada yaşadığı hayatını değiştiren deneyimini anlattı. Yaşadıklarını “Mariupol’da 20 gün” adlı, meslektaşı ve benim de dostum olan Msytslav Chernov tarafından yönetilen Oscar adayı film ile belgelemişti.

Aziz Javelin’in dikkatinin ve fonlarının nerede odaklanması gerektiğini anlamama yardımcı olmaları için Maloletka gibi eski meslektaşlarıma güveniyordum. 2024 Fonu’nu kuran Katerina Sergatskova ve Roman Stepanoviç gibi eski arkadaşlarım Ukrayna’da savaş muhabirlerinin içinde bulundukları korkunç ortamı anlattılar. Birçoğu, özellikle de Kiev dışındakiler, her gün ölümcül ortamlarda hiçbir koruyucu giysi veya donanımları olmadan habercilik yapmak için hayatlarını tehlikeye atıyorlardı. 2024 Fonu’nun rehberliğinde Aziz Javelin Ukraynalı habercilere kurşungeçirmez donanım sağladı, ve tüm Ukrayna’da Düşmanca Ortam ve İlk Yardım Eğitimi (Hostile Environment and First Aid Training (HEFAT)) kursları açtı. Bu kurslarda eğitmen, iyi arkadaşım ve sık sık birlikte çalıştığım foto muhabiri Anton Skyba idi.

O Nisan ayında Kiev’den ayrılmamdan bir gece önce Aziz Javelin’in hikâyesi aldı yürüdü. O gün Rusların yaptıklarını kendi gözlerimle görmek için Bucha, İrpin ve Borodyanka’ya gittim. Daha önce 2015 – 2018 yılları arasında Donbas’da ön saflarda dehşet verici yıkıma şahit olmuştum, ama buradaki gibi bir yıkım asla görmemiştim. Rusların bu insanlara çektirdikleri acı ve eziyetleri tarif etmek imkânsızdı. Yazacağım hiç bir şey binaların Rus jetleri ve helikopterlerinden atılan bombalarla ikiye bölündüğünü gördüğümde hissettiklerimi anlatmaya yetmez. Yıkılan beton duvarların arasından insanların evlerinden geriye kalanları görebiliyorduk. Yıkılmış bir mutfağın kalıntıları, yarım bir oturma odası, gelip geçenlerin gözleri önüne serilmiş tüm yaşamlar. Yanımdaki parkta masum bir çocuğun arkada bıraktığı bir oyuncak ayıcık gözüme takıldı.

Bu kâbustan uzaklaşırken bir arkadaşım Ukrayna’nın o zamanki Savunma Bakanı Oleksii Reznikov’a ulaşarak ona Aziz Javelin’in bir görüntüsünü ve hikâyesini gönderdi. Bakan mesaja cevaben o tişörtü yarına kadar mutlaka istediğini yazdı.

Ben yanımda getirdiğim tüm Aziz Javelin baskılı tişörtleri, yapıştırmaları ve yamaları dağıtmıştım. Onun için o gece Kiev’de sabaha kadar iki tişört baskısı yapabilecek bir yer aradım ve buldum. Hatta bir üçüncü tişörtü de Başkan Zelenskiy için yaptırıp bizzat Bakan Reznikov vasıtasıyla kendisine iletirim diye düşündüm. Bakan Reznikov’un bunu yapamayabileceği aklıma geldi ama denemekten ne çıkardı?

Ertesi günü Kiev’i geçip merkezî hükümet bölgesine ulaştık. Bay Reznikov ile görüşmemiz topu topu 3 dakika kadar sürdü, ama ayrılmadan önce kendisine Başkan Zelenskiy için hazırladığım tişörtü verdim. “Harika!” dedi, “bugün daha sonra onu göreceğim.”

Tişörtü görevlilerden birine verir, öylece unutulup gider diye düşündüm. Fakat birkaç saat sonra, otel odasında otururken Bay Reznikov’dan bir mesaj geldi:

“Başkanın yolladığınız tişörtü aldığını bilmenizi isterim.”

5 dakika kadar sonra Başkan Zelenskiy resmî TikTok hesabında Bay Reznikov’un kendisine Aziz Javelin tişörtünü takdim ederken çekilmiş bir videoyu paylaştı. O video milyonlar ve milyonlarca insana ulaşarak Aziz Javelin’i göklere çıkardı.

Dünyanın her tarafında insanların Aziz Javelin imajını kendilerine uyarladıklarını, 3-D baskıyla heykelciklerini yaptıklarını, video oyunları, Legolar, grafitiler, cadılar günü kıyafetleri, nitelikli fikri tapular (NFT’ler) ve protesto işaretleri ürettiklerini gördük. Venezuela’da, Filipinler’de, Tayvan’da ve Mali’de üzerinde Aziz Javelin resmi olan çıkartmalar gördük. Çin gibi hiç ummadığım yerlerden siparişler aldık; hatta sipariş vermek isteyen Ruslardan bile mesajlar aldık ama biz Rusya’ya sevkiyat yapamadığımız için siparişlerini kabul edemedik. Bu arada maalesef Moskova’da 10 yaşında bir kız, sınıfının İnstagram grubunda avatarı olarak Aziz Javelin’i kullandığı için Rus polisi tarafından gözaltına alındı.

Gerek Aziz Javelin sembolü, gerekse bizim memler kullanmamız başkalarının da mizah ve sosyal medyanın gücünden yararlanmaya başlayarak Ukraynalılara en çok ihtiyaç duydukları zamanda yardım edebilmelerinin yolunu açtı.

Bu noktada Aziz Javelin vasıtasıyla 2 milyon dolardan fazla bağış yapabildik ve son zamanlardaki 500,000 dolar bağış sağlayan birinci şahıs görüş dronları için Noel kampanyamız gibi kitlesel fon kampanyalarımızla bunun çok daha fazlasını toplayabildik.

Aziz Javelin zifirî karanlığın içinde bir umut ışığı oldu ve ben de daha uzun bir süre ilham ve somut bir destek kaynağı olmaya devam edeceğimizi umuyorum. Şubat 2022’deki o ilk günden sonra muazzam bir gelişme gösterdik. Halen bir kitap yayınlamak üzereyiz. Bir konser organize ettik; Washington Post’un bir belgeselinde yer aldık. Kiev ve Toronto’da iki ofis açtık ve daha sonra kapattık. İnişlerimiz ve çıkışlarımız oldu, ama esas amacımız uzun vadede sürecek bir markaya dönüşmek ve tüm ürünlerimizi Ukrayna’da üretmek.

Kışlık polarlar, çoraplar, kazaklar, tişörtler ve daha birçok şeyi kapsayan yeni ‘Defender’ koleksiyonumuzdaki her ürün Ukrayna’da yapıldı. Ürettiğimiz giysilerin büyük bir miktarını da bağış olarak Ukrayna askerlerine gönderiyoruz. Geçen kış polar ceket, çorap, yün şapka ve kar maskesi gibi binden fazla ürün türü dağıttık. 2024’te tüm bu ürünleri geliştirmek ve üstün kaliteli bir marka haline getirmek; her şeyi Ukrayna’da üretmek; ve yurtlarını savunan bu insanları önümüzdeki uzun yıllar boyunca desteklemek üzerinde yoğunlaşıyoruz, zira acı fakat kesin gerçek şu ki bu savaş yakın zamanda sona ermeyecek. Rusya’ya silahlarını bırakmak ve bu saldırgan savaşı bitirmek için her türlü fırsat sunuldu. Ama onlar küçücük bir toprak parçası uğruna yüz kendi vatandaşlarından yüz binlercesi kurban ettiler. On binlerce tank, asker taşıtı, uçak ve kara aracı kaybettiler. Kendi ekonomilerini perişan ettiler. Ve bu savaşa karşı konuşan herkesi derhal tutukluyorlar. Tüm ülkeyi tek amaç için seferber ettiler: egemen Ukrayna ulusunu yıkmak. Ve durmaya hiç niyetleri olmadığını kanıtladılar.
Bunun karşılığında biz de aynı şeyi kanıtlamalıyız: Neye mal olursa olsun Rusları durdurmaya azimli olmalı ve Ukraynalılar bu savaşı kazanana kadar onları desteklemeliyiz. Masadaki tek seçenek bu.