Kolumbia u boku NATO - jak południowoamerykański kraj stał się partnerem NATO

Przez dziesięciolecia kraje Ameryki Łacińskiej próbowały wzmocnić swoje więzi z sąsiednimi państwami w regionie. W kilku przypadkach państwa te starały się zmniejszyć swoją zależność od globalnych potęg, takich jak Stany Zjednoczone. Narracje o „niezależności" od Stanów Zjednoczonych tradycyjnie stają się silniejsze, gdy lewicowe rządy dochodzą do władzy. Na przykład, na początku XXI wieku Unia Narodów Południowoamerykańskich (UNASUR) została utworzona przez lewicowe rządy tak zwanej „różowej fali" jako sposób na zerwanie więzi z Waszyngtonem przy jednoczesnym osiągnięciu jedności w Ameryce Łacińskiej. Kolumbia początkowo nie spieszyła się z dołączeniem do Unii, ale nawet po tym, jak została jej członkiem, jej silny sojusz ze Stanami Zjednoczonymi był często krytykowany. Niektórzy mogliby zakładać, że partnerstwo Kolumbii z NATO w praktyce oznacza wspólny front Bogoty z zachodnimi mocarstwami, co kłóci się z pragnieniem regionalnej jedności.

Perspektywa ta opiera się jednak na błędnym postrzeganiu tego, czym jest partnerstwo z NATO i co oznacza, gdy dane państwo staje się globalnym partnerem NATO. Bliższa współpraca z NATO w ramach programu partnerstwa współgra z interesami Kolumbii w zakresie modernizacji, zdobywania wiedzy i zwiększania przejrzystości w sektorze obronnym, a jednocześnie wspiera międzynarodowy system oparty na rządach prawa. Ostatecznie status globalnego partnera jest dla Kolumbii wysoce satysfakcjonujący, a jednocześnie nie ogranicza decyzyjności jej rządu w zakresie polityki zagranicznej.

Do globalnych partnerów NATO należą: Australia, Kolumbia, Irak, Japonia, Republika Korei, Mongolia, Nowa Zelandia i Pakistan. Państwa partnerskie przystępują do partnerstwa z NATO w oparciu o własne interesy i potrzeby w zakresie bezpieczeństwa, a granice tego partnerstwa są określane przez państwo partnerskie i NATO. Globalni partnerzy nie spełniają geograficznych kryteriów członkostwa i nie są zobowiązani do przestrzegania Artykułu 5 Traktatu Północnoatlantyckiego dotyczącego obrony zbiorowej. W związku z tym, żadne państwo partnerskie, w tym Kolumbia, nie jest zobowiązane do obrony jakiegokolwiek członka NATO ani wzajemnie nie jest przez nich bronione w ramach mechanizmów partnerstwa. Partnerstwo z NATO jest korzystne dla obu stron - partnerzy odnoszą korzyści ze współpracy z NATO i udziału w jego ćwiczeniach, ale partnerzy zapewniają także członkom NATO i innym partnerom unikalną wiedzę ekspercką i możliwości ćwiczeń.

Oficjalny proces uzyskania przez Kolumbię statusu globalnego partnera NATO rozpoczął się w 2013 roku wraz z podpisaniem Umowy o współpracy i bezpieczeństwie informacji, ale wspólnota interesów istnieje już od początku XXI wieku. Od początku tego tysiąclecia rosła synergia interesów kręgów zarówno wojskowych jak i politycznych w Kolumbii promująca zbliżenie z NATO. W rozmowach z kilkoma najwyższymi rangą oficerami wojskowymi, w tym byłym dowódcą armii, wyjaśnili oni, że przez wiele lat siły zbrojne były w bliskim kontakcie z armią amerykańską i uważali, że jakieś partnerstwo z NATO jest krokiem we właściwym kierunku, dlatego, że Kolumbia ma zarówno wiele do zaoferowania, jak i wiele do nauczenia się.

Prezydent Alvaro Uribe (2002-2010) podobnie odczytywał interesy, wierząc, że bliższe relacje z NATO są pozytywnym celem polityki zagranicznej. Jednak dopiero w administracji Juana Manuela Santosa (2010-2018) idea ta nabrała kształtu. Jego rząd chciał zapewnić Kolumbii nowe horyzonty poza Ameryką Łacińską, zarówno pod względem politycznym, jak i gospodarczym, na przykład poprzez OECD, Sojusz Pacyfiku (Alianza del Pacífico) oraz Współpracę Gospodarczą Azji i Pacyfiku (APEC). Ponieważ Kolumbia zbudowała znaczne zdolności w zakresie nieregularnych działań zbrojnych i była bliska porozumienia pokojowego z najdłużej działającą grupą rebeliantów, była gotowa pomóc innym w walce z przestępczością i rebeliami. Stworzono ambitny program dyplomacji w zakresie bezpieczeństwa i obrony, którego jednym z celów było partnerstwo z NATO, rozszerzając cele polityki zagranicznej o wymiar wojskowy.

Umowa o współpracy i informacji w zakresie bezpieczeństwa z 2013 roku koncentrowała się na wymianie informacji, zwłaszcza w odniesieniu do przestępczości zorganizowanej. Kolumbia przede wszystkim chciała przyczynić się do globalnej walki z nielegalnymi narkotykami, ale ówczesny kolumbijski minister obrony stwierdził, że w szerszym interesie będzie zapoznanie się z misjami pokojowymi i humanitarnych oraz z tematyką praw człowieka w sektorze obronnym.

Do 2017 roku relacje te zdążyły wyewoluować, a wspólnota interesów obu stron pogłębiła się. Kolumbia zdawała sobie sprawę z tego, że może się wiele nauczyć od NATO, między innymi w zakresie interoperacyjności, standardów, przejrzystości, płci i bezpieczeństwa oraz cyberbezpieczeństwa, a Sojusz rozumiał, że po sześciu dekadach konfliktu wewnętrznego, doświadczenia Kolumbii w prowadzeniu nieregularnych działań zbrojnych mogą być przydatne dla innych państw. Walka z ugrupowaniami zbrojnymi, zarówno lewicowymi, jak i prawicowymi, wymagała zdolności i umiejętności, w tym operacji specjalnych w zakresie zwalczania rebelii, zwalczania terroryzmu i wspierania pokoju. Ponieważ nielegalna gospodarka - zwłaszcza rynek kokainy - stała się kluczowym źródłem finansowania dla prawie wszystkich ugrupowań zbrojnych, Siły Zbrojne Kolumbii nauczyły się również przeciwdziałać przestępczości zorganizowanej, niszczyć nielegalne uprawy, przechwytywać dostawy narkotyków oraz budować atmosferę sprzyjającą rozwojowi legalnej gospodarki.

W tym samym roku podpisano Indywidualny Partnerski Program Współpracy (IPCP), nadający Kolumbii status globalnego partnera NATO. Kolumbia była pierwszym i pozostaje jedynym globalnym partnerem NATO w Ameryce Łacińskiej.

W 2021 roku Kolumbia i NATO podpisały nowe ramy partnerstwa o nazwie Indywidualnie Dostosowany Program Partnerstwa (ITPP). ITPP organizuje partnerstwo Kolumbii z NATO na warunkach, które są indywidualnie dostosowane do konkretnych celów bezpieczeństwa i obrony tego kraju. Obecnie Indywidualnie Dostosowane Programy Partnerstwa (ITPP) są głównym narzędziem wykorzystywanym przez NATO do koordynowania współpracy z partnerami. Kolumbia była pierwszym państwem partnerskim, które podpisało ITPP.

Oprócz radzenia sobie z nieregularnymi działaniami zbrojnymi, rozminowywanie było szczególną umiejętnością, którą kolumbijskie wojsko rozwijało przez lata. W ramach taktycznej strategii obronnej ugrupowania zbrojne podkładały miny na rozległych obszarach Kolumbii, co wymagało znacznych wysiłków w celu rozminowania. W tym celu utworzono Centro Internacional de Desminado - Międzynarodowe Centrum Rozminowywania (CIDES), w forcie Tolemaida w środkowej Kolumbii, jednym z głównych kompleksów wojskowych Armii Narodowej. Poziom doskonałości tego Centrum, unikalne umiejętności i know-how jego pracowników oraz zainteresowanie innych państw szkoleniem w tym zakresie doprowadziły do jego akredytacji jako Centrum Edukacji i Szkoleń Partnerstwa NATO (PTEC) w 2019 roku. 33 centra PTEC są prowadzone przez 26 różnych państw sojuszniczych i partnerskich na całym świecie. W maju 2022 roku CIDES po raz pierwszy było gospodarzem dorocznej Konferencji Dowódców PTEC.

ITPP określa wszystkie aspekty współpracy NATO z Kolumbią w sposób strategiczny i zorientowany na osiąganie celów. Opierając się na moich rozmowach z ekspertami, określa on program realizowany w 11 konkretnych obszarach, z których każdy zawiera kilka kamieni milowych pomagających ocenić realizację programu: konsultacje i dialog, zwalczanie terroryzmu, zarządzanie kryzysowe, edukacja i szkolenia, budowanie integralności, rozwój zdolności i interoperacyjności, interoperacyjność wojskowa, języki, dyplomacja publiczna, cyberobrona i zmiany klimatyczne. Opierając się na moich rozmowach z ekspertami z kolumbijskiego Ministerstwa Obrony, można stwierdzić, że ITPP pomiędzy NATO i Kolumbią opiera się na czterech głównych założeniach:

Niezależnie od partnerstwa z NATO, Kolumbia zachowuje swobodę zajmowania takiego stanowiska, jakie uzna za stosowne w odniesieniu do wszystkich spraw bezpieczeństwa międzynarodowego, zgodnie z priorytetami swojej polityki zagranicznej. Niektóre głosy w Ameryce Łacińskiej błędnie interpretują lub ignorują naturę relacji z NATO twierdząc, że partnerstwo to podważa swobodę działania Kolumbii i koliduje z interesem, jakim jest osiąganie jedności narodów Ameryki Łacińskiej. Nie jest to prawdą, ponieważ partnerstwo opiera się na dostosowanym do potrzeb programie ustalonym w ITPP, który koncentruje się na konkretnych obszarach mających na celu podniesienie jakości i standardów kolumbijskiej armii oraz zwiększenie stabilności w kraju.

NATO jest organizacją polityczno-wojskową o ponad 75-letniej historii. Promuje najwyższe standardy w zakresie doktryn wojskowych, szkoleń, planowania obronnego i interoperacyjności między członkami NATO. Poprzez swój program partnerstwa dzieli się informacjami, doświadczeniami i wnioskami z państwami partnerskimi. ITPP oferuje szereg programów i instrumentów, które są idealne dla kraju takiego jak Kolumbia w celu udoskonalenia swoich możliwości technicznych w sektorze obronnym. Dzięki partnerstwu Kolumbia może poprawić swoje standardy wojskowe i warunki techniczne w obszarach od interoperacyjności wojskowej po prawa człowieka.

W przypadku Kolumbii, podobnie jak w innych państwach Ameryki Łacińskiej i globalnego Południa, poziom korupcji jest wysoki, a brak przejrzystości działania instytucji rządowych - powszechny. Korupcja zawsze znajdowała się w centrum debaty politycznej, a sektor obronny nie jest na nią odporny. Skandale rządowe związane z praktykami korupcyjnymi, nadużyciami władzy i nepotyzmem nie były rzadkością w historii Kolumbii.

Siły Zbrojne Kolumbii były również areną łamania praw człowieka i nadużyć. Ludzie nadal krytykują wojsko i odrzucają podejścia do tłumienia konfliktów wewnętrznych bazujące na rozwiązaniach militarnych z powodu skandalu „fałszywych dokonań", który wydarzył się w 2000 roku, kiedy cywile zostali zabici i przebrani za partyzantów, aby optycznie zwiększyć sukces operacji przeciw partyzantom. Skandal ten zniszczył legitymizację wojska.

Jednym z przykładów tego, w jaki sposób partnerstwo Kolumbii z NATO pomaga walczyć z korupcją oraz podnosić standardy i legitymizację kolumbijskich sił zbrojnych, jest Program budowania właściwych postaw – Building Integrity (BI) - mechanizm, dzięki któremu można podnosić standardy przejrzystości w sektorze obronnym. Program ma ustalony przebieg - jest to natowski program budowania właściwych postaw w oparciu o samoocenę i opinie innych uczestników (NATO BI Self-Assessment and Peer Review Process), z konkretną metodologią krok po kroku prowadzącą do oceny stanu przejrzystości i dobrego zarządzania instytucjami obronnymi w państwach, które dobrowolnie poddają się ocenie. Kolumbia dołączyła do programu BI w 2013 roku, zanim stała się globalnym partnerem. Zgodziła się na złożenie kwestionariusza samooceny i poddanie się ocenie w ramach procesu wzajemnej weryfikacji. Proces ten został zakończony w 2016 roku. W październiku 2020 roku Ministerstwo Obrony zdecydowało się po raz drugi uczestniczyć w tym procesie. Ten kolejny proces został zakończony we wrześniu 2023 roku wraz z oficjalnym przekazaniem raportu końcowego z zaleceniami przez ówczesnego zastępcę sekretarza generalnego NATO kolumbijskiemu ministrowi obrony podczas jego oficjalnej wizyty w Kwaterze Głównej NATO. Zalecenia NATO stanowią zachętę do dalszych reform.

Podczas oficjalnego spotkania w ramach dyplomacji publicznej w Bogocie, które koncentrowało się na agendzie BI, oficerowie z Kolumbii i NATO wyjaśnili, w jaki sposób proces ten okazał się owocny dla Kolumbii. Do 2016 roku armia utworzyła Biuro ds. Stosowania Norm Przejrzystości i Etyki (DANTE), a do 2018 roku Połączone Dowództwo utworzyło podobne biuro, motywując Siły Powietrzne i Marynarkę Wojenną do utworzenia własnych biur - odpowiednio OFINT i DELTA. Stworzono konkretne plany i programy mające na celu uwzględnienie norm przejrzystości w procesach i jednostkach wojskowych. Członkowie NATO również korzystają z tych procedur oceniania, które przyczyniają się do gromadzenia wiedzy o tym, jak rozwiązywać problemy korupcji, dobrego zarządzania i przejrzystości w sektorach obronnym i politycznym.

W ramach ITPP NATO zapewnia także możliwości szkoleniowe i edukacyjne dla sił zbrojnych Kolumbii. Jak wspomniano wcześniej, istnieją 33 akredytowane przez NATO Partnerskie Ośrodki Szkoleniowo-Edukacyjne (PTEC), które oferują kursy obejmujące rozwiązywanie konfliktów i budowanie pokoju, a także ratownictwo i operacje górskie. Członkowie Sił Zbrojnych Kolumbii są już szkoleni w kilku z nich. W latach 2019-2023 ponad 200 kolumbijskich oficerów służb cywilnych i wojskowych dołączyło do kursów z zakresu BI, cyberterroryzmu, komunikacji strategicznej, płci, zarządzania kryzysowego, języka i logistyki. Są oni wybierani na podstawie ich przebiegu kariery zawodowej, doświadczenia, ról i pozycji w siłach zbrojnych, tak aby po powrocie mogli oni skutecznie przyczynić się do realizacji misji sił zbrojnych. Służą do zwiększania zasobów wiedzy w siłach zbrojnych, ucząc swoich kolegów i doskonaląc swoje środowisko.

Kolumbia może również wiele nauczyć się od Sojuszu w zakresie zdolności cybernetycznych. W 2024 roku kolumbijski oficer wziął udział w natowskich ćwiczeniach interoperacyjności Coalition Warrior Interoperability Exercise (CWIX). Oficer ten był pierwszym uczestnikiem z państwa Ameryki Łacińskiej. Od 1999 roku CWIX gromadzi profesjonalistów i oficerów z różnych środowisk w państwach sojuszniczych i partnerskich w celu poprawy interoperacyjności z systemami i platformami cyfrowymi oraz komputerowymi. Edycja 2024 była największym w historii ćwiczeniem cybernetycznym NATO, z udziałem ponad 2500 uczestników na miejscu, w tym inżynierów i operatorów, którzy przetestowali ponad 480 zdolności, od innowacyjnych gogli rozszerzonej rzeczywistości po sprawdzone w boju narzędzia geoprzestrzennej świadomości sytuacyjnej. Zważywszy, że cyberprzestrzeń staje się jedną z głównych domen współczesnych działań zbrojnych, a cyberataki mogą być przeprowadzane przez wiele różnych podmiotów, naturalne jest, że Kolumbia i wszystkie państwa partnerskie NATO odniosą znaczące korzyści z udziału w tych ćwiczeniach. Jak wspomniano wcześniej, partnerstwa są dwukierunkowe, więc państwa partnerskie odnoszą korzyści z ćwiczeń i dostępu do członków Sojuszu, a NATO i jego członkowie zdobywają wiedzę dzięki doświadczeniom i zaangażowaniu państw partnerskich.

Oczywiste jest to, że nawet dla państwa południowoamerykańskiego, oddalonego od obszaru północnoatlantyckiego i stosunkowo odległego od wielu jego geopolitycznych problemów, partnerstwo z NATO jest wysoce satysfakcjonujące. W niniejszym artykule przedstawiono zaledwie kilka przykładów szerszego programu, w ramach którego kolumbijskie siły zbrojne poprawiają standardy i zdolności, aby dostosować się do globalnych wyzwań XXI wieku oraz zobowiązują się do promowania praw człowieka, odpowiedzialności i przejrzystości. Jako forum polityczne, które promuje dialog i debatę pomiędzy członkami Sojuszu i partnerami, NATO ma zasadnicze znaczenie w systemie międzynarodowym, który jest nieustannie kwestionowany przez autorytarne podmioty. Dostęp do tego forum w charakterze globalnego partnera, pozwala Kolumbii uczestniczyć w tych ważnych rozmowach. Podsumowując, obywatele Ameryki Łacińskiej nie powinni obawiać się, że partnerstwo Kolumbii z NATO wspiera rzekomo „imperialistyczną" agendę lub stanowi pomost dla globalnych mocarstw do zdominowania Ameryki Łacińskiej. Takie poglądy są zdecydowanie błędne. W istocie, inne państwa Ameryki Łacińskiej powinny przyglądać się Kolumbii, dostrzegać zalety jej partnerstwa z NATO oraz dyskutować o korzyściach, jakie mogłyby wyniknąć z podążenia jej śladem.