Zmiana klimatu zagraża gotowości i odporności NATO na morzu

Na szczycie NATO w Brukseli w 2021 roku członkowie Sojuszu zgodzili się umieścić zmiany klimatyczne na czołowym miejscu agendy NATO – Sojusz stara się być wiodącą organizacją międzynarodową promującą zrozumienie i dostosowanie się do wpływu tego epokowego zjawiska na bezpieczeństwo. Nowa koncepcja strategiczna, uzgodniona na szczycie w Madrycie w 2022 roku, potwierdziła to zobowiązanie. Od tego czasu NATO opracowało kilka sztandarowych raportów na ten temat, które pokazują, jak skutki zmian klimatu mają głęboki wpływ na codzienne życie. Wciąż jednak istnieje silna potrzeba zbadania, w jaki sposób zmiany klimatu wpływają na działania NATO w różnych dziedzinach.

Niniejszy artykuł analizuje, w jaki sposób zmiany klimatyczne już teraz kształtują wyzwania związane z bezpieczeństwem morskim dla NATO oraz co Sojusz zamierza zrobić, aby utrzymać swoją gotowość i odporność w obszarze morskim. Przedstawia konkretne praktyczne zastosowanie niektórych prac prowadzonych przez nowy Departament Zmian Klimatycznych i Bezpieczeństwa (Climate Change and Security CC&S Department) w jedynym ośrodku badawczym NATO - Organizacji NATO ds. Nauki I Technologii (STO) Centrum Badań i Doświadczeń Morskich (CMRE), z siedzibą w La Spezia we Włoszech.

Zakres potencjalnych działań NATO rozszerza się i ewoluuje wraz ze zmianami geopolitycznymi, wojskowymi, gospodarczymi, społecznymi, klimatycznymi i technologicznymi. Przestrzeń kosmiczna, infosfera i obszary miejskie są poddawane szczególnie szybkiej ewolucji. Jednakże, jak podkreślono w raporcie NATO's Science & Technology Trends: 2023-2043, konkurencja w domenie morskiej będzie miała istotne znaczenie w najbliższej przyszłości. Niektóre z wyzwań, z którymi NATO będzie musiało zmierzyć się na morzu, obejmują ochronę krytycznej infrastruktury podwodnej, szlaków dostaw i wyłącznych stref ekonomicznych. Jednak spośród wielu możliwych zagrożeń dla gotowości i odporności NATO na morzu, zmiany klimatyczne są prawdopodobnie najbardziej znaczące. Już teraz wywierają one wpływ na doktrynę, operacje, zasoby, bazy i infrastrukturę NATO. W nadchodzących latach to się nie zmieni.

Zmiany klimatu mają „efekt zwielokratniający" inne zjawiska związane z bezpieczeństwem, w tym konflikty i rywalizację o ograniczone zasoby. Częstsze występowanie klęsk żywiołowych i kryzysów związanych z klimatem będzie wymagało większego rozmieszczenia sił zbrojnych i szerszego użytkowania platform podwójnego zastosowania oraz platform autonomicznych, takich jak bezzałogowe pojazdy podwodne. Zmiany środowiskowe powodowane przez zmiany klimatu nie są liniowe ani stopniowe, ale istnieje wykładnicze ryzyko związane z „punktami krytycznymi", które mogą łatwo doprowadzić do nagłej niestabilności. Aby być w stanie stawić czoła zmieniającemu się środowisku i skutecznie się do niego dostosowywać w odpowiednim tempie, członkowie Sojuszu muszą niezwłocznie uwzględnić kwestie klimatu w swoich doktrynach wojskowych.

Sposób walki sił zbrojnych zależy od wielu czynników, w tym kultury (danej służby i danego kraju), kształtu instytucji wojskowych, bezpośrednich zagrożeń i środowiska operacyjnego. Zmiany klimatu będą miały głęboki, długoterminowy i nieintuicyjny wpływ na te czynniki, a tym samym na doktryny wojskowe. Rosnąca świadomość kwestii klimatycznych będzie kształtować sposób, powód i miejsce działania sił zbrojnych. Zmiany klimatyczne wpłyną zatem na sposób, w jaki siły zbrojne są projektowane pod kątem sytuacji awaryjnych, z którymi muszą się zmierzyć. Ogólnie rzecz biorąc, prawdopodobnie dojdzie do znaczącej adaptacji doktrynalnej i będzie ona konieczna, zwłaszcza w celu zintegrowania nowych technologii i zdolności.

Zmieniające się warunki środowiskowe i zwiększona aktywność człowieka wpłyną na operacje i przekształcą geostrategiczne znaczenie całych obszarów. Na przykład, w Arktyce - regionie, który ociepla się prawie trzy razy szybciej niż średnia globalna - topnienie lodu morskiego ułatwia eksploatację zasobów i otwiera nowe sezonowe szlaki morskie. Z perspektywy operacyjnej może to oznaczać, że NATO będzie musiało zapewnić swobodę żeglugi i nieskrępowany dostęp do tego trudnego środowiska. Chociaż niektóre państwa członkowskie Sojuszu mają znaczne doświadczenie operacyjne w Arktyce, rzeczywistość jest taka, że wzrost aktywności wojskowej na Dalekiej Północy może stwarzać lukę w zdolnościach dla NATO. W rzeczywistości, na dzień dzisiejszy, tylko garstka członków Sojuszu posiada formalne strategie dotyczące Dalekiej Północy oraz znaczące zdolności arktyczne (np. flotę lodołamaczy). Mroźne zimy z lodem morskim, krótkie lata, bardzo zmienne warunki pogodowe, ograniczone wsparcie logistyczne i zasięg satelitarny na dużych szerokościach geograficznych stwarzają dodatkowe zagrożenia dla zdrowia ludzkiego i platform/sprzętu nieprzygotowanych do przetrwania w takich warunkach.

Warunki środowiskowe pogarszane przez zmiany klimatu oddziałują na zasoby, platformy i czujniki marynarki wojennej. Na przykład, zmiany gęstości atmosfery i ulewne deszcze, które zakłócają działanie radarów marynarki wojennej, bezpośrednio wpływają na świadomość sytuacyjną. Podobnie, wyższe temperatury oceaniczne modyfikują podwodną propagację dźwięku, wpływając na wydajność sonaru (głównego narzędzia służącego do wykrywania okrętów podwodnych). Oczekuje się krótszych cykli konserwacji statków w wyniku zakwaszenia oceanów spowodowanego nadmiarem dwutlenku węgla pochłanianego przez morza. Układy napędowe marynarki wojennej są narażone na przegrzanie silnika i awarie, ponieważ są zmuszone do pracy w niespotykanie wysokich temperaturach i zasoleniu morza lub są niedostatecznie chłodzone z powodu zapychania filtrów przez meduzy.

Wzrost maksymalnych temperatur powietrza, w niektórych obszarach dochodzących do 40°C lub przekraczających tę wartość, spowoduje rozrzedzenie powietrza, co zmniejsza udźwig śmigłowców marynarki wojennej i ogranicza ich starty z baz przybrzeżnych. Ponadto, połączenie wysokiej temperatury powietrza i wilgotności względnej spowoduje wzrost liczby „dni czarnej flagi", podczas których trening fizyczny i forsowne ćwiczenia są zawieszone. Obiekty marynarki wojennej są również narażone na zwiększone susze, zalania spowodowane wzrostem poziomu morza, gwałtowne burze i inne ekstremalne zjawiska pogodowe, które znacznie obniżają ich poziom gotowości i operacyjności.

Krytyczna infrastruktura podwodna, na której opiera się zdecydowana większość globalnego przepływu danych i dostaw energii, staje się coraz częściej celem działań sabotażowych (takich jak niedawne ataki na rurociąg Nord Stream 2 i kable do Svalbardu). Elementy tej infrastruktury są również coraz bardziej narażone na ekstremalne zdarzenia, takie jak huragany i burze, które stają się coraz bardziej intensywne i częstsze z powodu ocieplania się oceanów.

Wszystkie wyżej wymienione oddziaływania należy ocenić zarówno jakościowo, jak i ilościowo, i to jest istotą obecnych i przyszłych wysiłków badawczych CMRE. Opierając się na ugruntowanej wiedzy specjalistycznej w zakresie badań morskich i badań arktycznych, CMRE zostało zakontraktowane przez Biuro Głównego Naukowca (Office of the Chief Scientist) STO w celu zbadania pojawiających się wyzwań w zakresie bezpieczeństwa związanych ze zmianami klimatu i ich przyszłego wpływu na zdolności sojusznicze. Oto kilka przykładów badań przeprowadzonych przez CMRE:

Oprócz tych badań, które obejmują analizę wielkich zbiorów danych (tj. wykorzystanie algorytmów i technik wizualizacji w celu zrozumienia wielkich ilości danych), prowadzone są również próby terenowe. Na przykład w lipcu 2023 r. NATO Research Vessel Alliance rozmieścił głębokie cumy (tj. zacumowane pionowe liny z kilkoma rejestratorami oceanograficznymi i akustycznymi rozmieszczonymi wzdłuż słupa wody) na morzach arktycznych. Celem tego działania jest stworzenie pierwszego Obserwatorium Klimatu Arktycznego NATO w celu monitorowania temperatury, zasolenia i zmian hałasu otoczenia w regionie Arktyki, w szczególności w Cieśninie Fram i północnej części Morza Norweskiego w perspektywie długoterminowej. Regiony te są szczególnie interesujące, ponieważ są jednymi z najbardziej dotkniętych globalnym ociepleniem - wykazują większe wzrosty temperatury i znaczące zmiany w całym słupie wody oceanicznej. Uzyskane dane wesprą badania w krytycznych dla NATO obszarach operacyjnych, które wciąż pozostają w dużej mierze niedostatecznie zbadane.

Ponadto, zgodnie z celami strategicznymi Ramowy Strategiczny Plan Wykorzystania Danych (Data Exploitation Framework Strategic Plan) i określonymi w nim priorytetowymi przypadkami użycia, CMRE koncentruje się również na powiązaniu badań nad zmianami klimatu z zastosowaniami nowych technologii - sztuczną inteligencją wspierającą podejmowanie decyzji oraz produktami opartymi na chmurze.

Aby zwiększyć swój zasięg i budować świadomość, CMRE buduje również sieć partnerów i projektuje nowe ścieżki szkolnictwa wyższego w celu zapewnienia Sojuszowi kluczowej wiedzy specjalistycznej potrzebnej w tej niezwykle istotnej dziedzinie. Na szczycie NATO w Wilnie w 2023 roku członkowie Sojuszu z zadowoleniem przyjęli utworzenie natowskiego Centrum Doskonalenia w zakresie Zmian Klimatu i Bezpieczeństwa, którego gospodarzem jest Kanada. Jego celem będzie, między innymi, wypełnienie luk w wiedzy na temat oddziaływania zmian klimatu na domenę morską.

Nowe wyzwania dyktowane przez zmiany klimatyczne i wynikające z nich skutki dla bezpieczeństwa na obszarach morskich będą wymagać od NATO i jego członków znacznych wysiłków badawczych w historycznych czasach, które już teraz mocno nadwyrężają siły i podważają globalną stabilność w sposób niespotykany od zakończenia zimnej wojny. Niemniej jednak, podstawowym znaczeniem samego terminu „odporność" jest reaktywna i proaktywna postawa w czasach kryzysu i wstrząsów.

Szersza świadomość tego, o co toczy się gra, może doprowadzić do powszechnego zrozumienia, że rozwiązania można osiągnąć wyłącznie poprzez współpracę i innowacje. Chociaż jest to z pewnością złożone wyzwanie, NATO posiada wszystkie zdolności, aby z powodzeniem sobie z nim poradzić, a przewodzenie tej zmianie jest najlepszą gwarancją zapewnienia realizacji podstawowych zadań Sojuszu i obrony jego fundamentalnych wartości.

Wielką wizją stojącą za programem CMRE Zmiany Klimatu i Bezpieczeństwo (Climate Change and Security) jest jego interdyscyplinarne powołanie jako wspólnej płaszczyzny, na której wkład naukowy, akademicki, wojskowy i polityczny może się łączyć, zapewniając najlepsze oceny, aby zrozumieć, w jaki sposób zmiany klimatu wpływają na zdolności morskie NATO.

Szersza świadomość tego, o co toczy się gra może doprowadzić do powszechnego zrozumienia, że rozwiązania można osiągnąć wyłącznie poprzez współpracę i innowacje. Chociaż jest to z pewnością złożone wyzwanie, NATO posiada wszystkie zdolności, aby z powodzeniem mu sprostać, a przewodzenie tej zmianie jest najlepszą gwarancją zapewnienia realizacji podstawowych zadań Sojuszu i obrony jego fundamentalnych wartości.