Wyeksponowanie, skala i zakres rosyjskich ćwiczeń wojskowych są w centrum uwagi zachodnich mediów i literatury specjalistycznej od 2014 roku. Rosja przeprowadziła ćwiczenia WOSTOK 2018, najnowszy cykl ćwiczeń strategicznych od pierwszej połowy lipca do 17 września 2018 roku. Ćwiczenia WOSTOK (ros. “Wschód”) są częścią systemu ćwiczeń strategicznych rozwijanego przez rosyjskie siły zbrojne od 2009 roku. Są to jedne z czterech nazwanych dorocznych ćwiczeń strategicznych przeprowadzanych na zasadzie rotacji w czterech z pięciu okręgów wojskowych Rosji 1. Te eksponowane wydarzenia są jedynie małym ułamkiem rządowych i ogólnonarodowych rosyjskich działań na rzecz wypracowania zdolności do przeprowadzenia niespodziewanego potężnego konfliktu z dużym mocarstwem wojskowym oraz do wpływania na potencjalnych przeciwników. Aby lepiej je zrozumieć i precyzyjniej ocenić ich znaczenia dla członków NATO, WOSTOK 2018 i wszystkie rosyjskie ćwiczenia strategiczne, w tym zakrojone na szeroką skalę manewry organizowane bez uprzedzenia muszą być postrzegane w ich pełnym kontekście.
Demonstracja siły 13 września, trzeci dzień “aktywnej fazy” ćwiczeń WOSTOK 2018, z użyciem amunicji bojowej, była w większym stopniu starannie zaaranżowanym pokazem wojskowym niż prawdziwymi ćwiczeniami sił zbrojnych. © News X
Kontekst strategiczny
Najważniejsze cele polityki zagranicznej i obronnej Rosji, to umocnić się w roli jednego z liderów na światowej scenie, zakłócić aktualną europejską architekturę bezpieczeństwa, aby wymusić negocjowanie nowej, a także odbudować otaczającą ją strefę ochronną, która ma zabezpieczać przed rzekomymi zewnętrznymi zagrożeniami (przede wszystkim przed Stanami Zjednoczonymi i ich sojusznikami z NATO). W tym celu Rosja rozpoczęła strategiczną kampanię destabilizacyjną wymierzoną w liberalny porządek ukształtowany po zakończeniu zimnej wojny, który - według prezydenta Putina - jest sprzeczny z długoterminowymi interesami Rosji. Ćwiczenia i operacje wojskowe są częścią tej kampanii. Wspomniana wielowymiarowa kampania jest właściwym kontekstem, w jakim należy postrzegać rosyjskie ćwiczenia strategiczne, który jednoznacznie wskazuje na ich instrumentalny charakter w realizacji jej celów związanych z polityką zagraniczną i strategią bezpieczeństwa – a także na związane z tym implikacje dla bezpieczeństwa członków NATO.
Rosja po raz pierwszy posłużyła się siłą wojskową do rewizji euroatlantyckiego porządku bezpieczeństwa w sierpniu 2008 roku podczas jej krótkiej wojny z Gruzją. Ten konflikt ujawnił znaczące niedociągnięcia potencjału rosyjskich sił zbrojnych i stał się bodźcem do gruntownej przebudowy sektora wojskowego, która trwa do dzisiaj. Przebudowa ta odzwierciedla ewoluujący światopogląd strategiczny Moskwy zgodnie z przekonaniem Rosji, iż konflikt może wybuchnąć niemal lub całkowicie bez ostrzeżenia na wielu kierunkach strategicznych. Jej dodatkowym uzasadnieniem jest interpretacja „kolorowych rewolucji” z lat dziewięćdziesiątych i pierwszej dekady XXI wieku, forsowana przez rosyjskich przywódców z perspektywy Moskwy, jako niekinetyczna operacja destabilizacyjna prowadzona przez zachodnie mocarstwa.
Krótka wojna z Gruzją w sierpniu 2008 roku ujawniła znaczące niedociągnięcia potencjału rosyjskich sił zbrojnych i stała się bodźcem do gruntownej przebudowy sektora wojskowego, która trwa do dzisiaj.© Georgia Today
Wszechstronna reforma sektora wojskowego oraz wysiłki modernizacyjne podjęte po wojnie z Gruzją, w tym program ćwiczeń, przekształciły rosyjskie siły zbrojne w skuteczne narzędzie rosyjskiej kampanii destabilizacyjnej przeciwko Zachodowi z wielkimi konsekwencjami dla bezpieczeństwa euroatlantyckiego. Wypracowane zdolności umożliwiły Rosji agresywne działania wobec Ukrainy w 2014 roku oraz bardzo szybką interwencję w Syrii w 2015 roku. Ożywiona potęga wojskowa Rosji jest centralnym elementem kampanii destabilizacyjnej prowadzonej w obszarze euroatlantyckim od dziesięciu lat. Podczas szczytu w Brukseli przywódcy państw natowskich zadeklarowali, że agresywne działania Rosji, w tym groźba użycia siły dla osiągnięcia celów politycznych, są wyzwaniem dla Sojuszu i podważają bezpieczeństwo euroatlantyckie oraz porządek międzynarodowy oparty na uzgodnionych zasadach.
Ćwiczenie operacji strategicznych
Planowane ćwiczenia strategiczne (ZAPAD, WOSTOK, CENTR, KAWKAZ) są uwieńczeniem rocznego cyklu ćwiczebnego rosyjskich sił zbrojnych. Corocznie przez kilka tygodni ćwiczenia wypełniają zadanie nałożone przez prezydenta na sztab generalny polegające na organizowaniu i testowaniu przechodzenia Federacji Rosyjskiej ze stanu pokoju do wojny. Po zakończeniu tej fazy przejściowej, ćwiczenia testują gotowość do wielkiej wojny o wysokiej intensywności z technologicznie zaawansowanym równorzędnym przeciwnikiem.
Wszelkie szacunki dotyczące rosyjskich ćwiczeń strategicznych powinny także uwzględniać wielkie niezapowiedziane ćwiczenia (bez uprzedzenia) 2, których praktyka została ponownie wprowadzona przez prezydenta Putina w 2013 roku. Cztery do sześciu z nich są prowadzone corocznie przez cały rok na różnych szczeblach – między innymi na szczeblu okręgów wojskowych, flot, rodzajów lub gałęzi sił zbrojnych – z udziałem jednostek z większości rodzajów rosyjskich sił zbrojnych.
Planowane i niezapowiedziane ćwiczenia są prowadzone przez Narodowe Centrum Obrony pod auspicjami ministra obrony i pod operacyjną kontrolą sztabu generalnego. Dowodzenie i kontrola, to kluczowy aspekt testujący efektywność i gotowość szczebli dowodzenia od poziomu ogólnonarodowego, aż po poziom brygady. Na tej podstawie sztab generalny może przeprowadzać strategiczne ćwiczenia sztabowe o scenariuszu zakładającym narodową mobilizację i eskalację konfliktu, aż do poziomu wojny powszechnej włącznie, niezależnie od rzekomej skali i czasu trwania segmentu szkolenia polowego w ramach dorocznych ćwiczeń strategicznych.
Rosyjski program dorocznych ćwiczeń strategicznych na zasadzie rotacji przyznaje kierownictwo jednemu z czterech (z ogólnej liczby pięciu) okręgów wojskowych, zachowując ich ogólnowojskowy i ogólnonarodowy charakter. ©NATO
Ten ogólny kontekst jednoznacznie pokazuje, że rosyjskie ćwiczenia strategiczne są zorientowane na wielokierunkowy, regionalny konflikt, a ich skutki dla rozbudowy potencjału i zdolności mają charakter strategiczny. Użyteczne jest postrzegać ten program ćwiczeń, jako coś w rodzaju wojskowej siłowni umożliwiającej ćwiczenie na zmianę różnych grup mięśni, aby wzmocnić cały organizm i przygotować go do głównej imprezy. Analogicznie, komponent ćwiczeń dotyczący dowodzenia i kontroli jest jak ćwiczenie umysłu podejmowane przez zwycięskiego sportowca. Zdolności zbudowane podczas ćwiczeń strategicznych są ogólnie możliwe do zastosowania podczas ewentualnego konfliktu na dużą skalę. Jeżeli przyjmiemy to, jako model ćwiczeń strategicznych, nawet manewry tak odległe od granic NATO, jak WOSTOK 2018 mają, ze swej natury, implikacje dla bezpieczeństwa Sojuszu.
Pokaz siły i rzeczywiste ćwiczenia
Ćwiczenia WOSTOK 2018 składały się w praktyce z dwu wydarzeń. Pierwsze - o większym znaczeniu militarnym – odbywało się w licznych lokalizacjach od pierwszej połowy lipca do września. Drugie, to inscenizowany pokaz siły zrealizowany 13 września na poligonie Cugol w Regionie Zabajkalskim.
Zgodnie z rosyjskimi zwyczajami pokaz siły miał wysyłać niejednoznaczne i sprzeczne ze sobą przekazy: z jednej strony obraz rosnącej potęgi wojskowej, a z drugiej – retorykę nieagresji i przejrzystości. Czołowi rosyjscy przywódcy wojskowi zapewnili mu wystarczający poziom zainteresowania zagranicy, wydając publiczne oświadczenie, iż ponad 300 tysięcy żołnierzy oraz tysiąc samolotów i helikopterów, 80 okrętów, 36 tysięcy czołgów, transporterów opancerzonych i innych pojazdów weźmie udział w manewrach zakrojonych na skalę bezprecedensową od ćwiczeń ZAPAD 1981 z czasów sowieckich.
Pokaz siły w trzecim dniu “aktywnej fazy” manewrów WOSTOK 2018 obejmował ćwiczenia z użyciem amunicji bojowej przeprowadzone pod okiem prezydenta Putina i chińskiego ministra obrony. Uczestniczący w nich żołnierze rosyjscy, chińscy i mongolscy zrealizowali potężną paradę pojazdów wojskowych na zakończenie całodniowej imprezy. Pomimo ich nagłośnienia, działania przeprowadzone 13 września były w większym stopniu starannie zainscenizowanym pokazem siły wojskowej niż rzeczywistymi ćwiczeniami sił zbrojnych. Był on wystawiony dla mediów, jako stosowne tło dla prezentacji wizerunku prezydenta Putina, jako „silnego człowieka” oraz dla nagłośnienia jego przesłania o sile zbrojnej, na potrzeby obserwatorów krajowych i zagranicznych. Niemniej jednak, nie należy lekceważyć wartości szkoleniowej przeniesienia znaczących sił i sprzętu na poligon Cugol oraz ich utrzymania w warunkach polowych – od perspektywy logistycznej, po wsparcie jednostek bojowych. 3
Wojskowo bardziej znacząca część ćwiczeń WOSTOK składała się z dwu faz. Pierwsza, od lipca do pierwszych dni września obejmowała tygodnie działań logistycznych służących przeniesieniu żołnierzy, sprzętu i wyposażenia w miejsca zbiórek i ćwiczeń. Druga, „aktywna faza” od 11 do 17 września obejmowała realizację działań ćwiczebnych i wydarzenia z użyciem amunicji bojowej na poligonie Cugol oraz na innych poligonach lądowych i morskich we Wschodnim Okręgu Wojskowym oraz w innych miejscach w całej Rosji.
Wielkie rosyjskie manewry wojskowe to „dwa w jednym”: 1) ćwiczenia, w ramach których żołnierze testowali swoją gotowość bojową oraz 2) manewry dyplomatyczne podkreślające stosunki z Chinami, skierowane do Zachodu. © Chatham House
W ramach przygotowań do manewrów WOSTOK w lipcu i sierpniu przeprowadzono 16 specjalnych ćwiczeń różnych jednostek pomocniczych. Dodatkowo, w połowie sierpnia odbyły się ćwiczenia Floty Północnej, a pod koniec sierpnia - sił w Centralnym i Wschodnim Okręgu Wojskowym. Ćwiczono również mobilizację rezerwistów, w której uczestniczyło 21 formacji w dziesięciu jednostkach administracyjnych Federacji Rosyjskiej 4. W sumie odwołano z rezerwy kilka tysięcy obywateli. Jednostki straży terytorialnej w Centralnym i Południowym Okręgu Wojskowym były formowane i przewożone do Wschodniego Okręgu Wojskowego na ćwiczenia. Po zakończeniu ćwiczeń WOSTOK minister obrony Szojgu powiedział, że ćwiczona była także mobilizacja przemysłowa.
Według informacji Ministerstwa Obrony “aktywna faza” ćwiczeń WOSTOK odbywała się na pięciu połączonych poligonach we Wschodnim Okręgu Wojskowym (Cugol, Bamburowo, Radygino, Uspienowskij i Bikiński) oraz czterech poligonach sił powietrznych i obrony przeciwlotniczej (Litowka, Nowosielskoje, Tielemba i Buchta Anna) oraz na Morzu Beringa, Morzu Ochockim i Morzu Japońskim. Jednak ministerstwo ogłosiło także działania ćwiczebne podczas tego przedsięwzięcia w innych lokalizacjach, takich jak rakietowy poligon wojskowy Kapustin Jar. Według ministerstwa, faza ta miała także obejmować działania dwu wrogich sił. Żołnierze Centralnego Okręgu Woskowego oraz Floty Północnej mieli odgrywać rolę przeciwników żołnierzy ze Wschodniego Okręgu Wojskowego i Floty Pacyficznej. Jeżeli to prawda, oznaczałoby to kolejny ważny krok w zwiększaniu stopnia złożoności ćwiczeń strategicznych oraz podnoszenia ich wartości szkoleniowej.
W ćwiczeniach uczestniczyło wiele systemów uzbrojenia zdolnych do wykonywania zdań zarówno konwencjonalnych, jak i nuklearnych, wykonując strzały pozorowane, jak i strzały z amunicji bojowej. Flota Pacyficzna przeprowadziła między innymi wystrzelenia pocisków typu cruise z bombowca strategicznego TU-95MS (BEAR H) nad Morzem Barentsa, Wschodniosyberyjskim, Czukockim i północnym Morzem Arktycznym oraz na poligonie Tielemba, pocisków ISKANDER (SS-26 STONE) na poligonie Kapustin Jar, oraz pocisków typu cruise MOSKIT (SS-N-22 SUNBURN) przeciwko „wrogim” zgrupowaniom sił morskich. Raport Ministerstwa Obrony nie mówił wprost, czy systemy te testowały swoje zadania nuklearne, na przykład, czy wystrzelenie pocisku MOSKIT pozorowało wykonanie rozkazu dla marynarki wojennej, „aby zadać wrogiej flocie bardzo poważne szkody z użyciem niestrategicznej broni nuklearnej. Wojska powietrzno-kosmiczne ćwiczyły warstwową obronę przeciwpowietrzną i przeciwrakietową regionalnie i na poligonach ćwiczebnych.
Jak duże były ćwiczenia WOSTOK 2018?
Rosyjscy przywódcy wojskowi spójnie informowali, że WOSTOK 2018 będą największymi rosyjskimi manewrami od dziesięcioleci. Zachodnie media podchwyciły ten refren. Jednak dobrze poinformowani obserwatorzy szybko wyrazili sceptcycyzm i na kilka tygodni przed aktywną fazą ćwiczeń wyniknęła z tego debata nad ich rozmiarem oraz wokół kwestii, co składało się na często powtarzaną liczbę 300 tysięcy. W rezultacie media koncentrowały się na ćwiczeniach WOSTOK w tygodniach poprzedzających ich aktywną fazę - bez wątpienia zgodnie z intencją przywódców Rosji.
Minister obrony Szojgu przedstawił podstawę do wyliczenia liczby 300 tysięcy po zakończeniu ćwiczeń. 17 września w wywiadzie podsumowującym ćwiczenia udzielonym organowi rosyjskiego Ministerstwa Obrony „Krasnaja Zwiezda” minister obrony Szojgu przedstawił wszystkie ćwiczenia przygotowujące oraz działania prowadzące do aktywnej fazy i nią objęte, stwierdzając: "we wszystkich tych złożonych wydarzeniach uczestniczyło ponad 300,000 żołnierzy i pracowników służb. W rzeczywistości były to siły zbrojne, dwa okręgi wojskowe (Centralny i Wschodni), dwie floty (Pacyficzna i Północna), lotnictwo, lotnictwo wojskowe oraz nasi sojusznicy – siły zbrojne Chin i Mongolii .”
Innymi słowy, 300 tysięcy wojska było przybliżoną ogólną liczbą całego personelu zaangażowanego we wszystkie fazy przygotowywania i realizacji ćwiczeń WOSTOK 2018 od pierwszej połowy lipca do 17 września. Liczba 300 tysięcy może być prawdopodobna, uwzględniając czas, ale pozostawia otwarte pytanie o liczbę uczestniczących żołnierzy jednostek bojowych. Pewne historyczne opracowanie dotyczące proporcji jednostek pomocniczych do bojowych we współczesnych siłach zbrojnych sugeruje, że z całkowitej liczby 300 tysięcy sił, około 75 -100 tysięcy żołnierzy jednostek bojowych mogło uczestniczyć w aktywnej fazie ćwiczeń WOSTOK 2018 na różnych poligonach. Jednak jest to bardzo przybliżony szacunek.
| Rok | Ćwiczenia | Okręg Wojskowy | Liczba uczestniczących żołnierzy wg Ministerstwa Obrony | Szacunkowa liczba uczestniczących żołnierzy |
|---|---|---|---|---|
| 2008 | KAWKAZ | Północny Kaukaz (obecnie - Południowy) | 8,000 | 40,000 |
| 2009 | ZAPAD | Zachodni | 11,900 | 13,000 |
| 2010 | WOSTOK | Wschodni | 20,000 | - |
| 2011 | CENTR | Centralny | 12,000 | - |
| 2012 | KAWKAZ | Południowy | 8,000 | - |
| 2013 | ZAPAD | Zachodni | 11,920 | 90,000 |
| 2014 | WOSTOK | Wschodni | 100,000 | 155,000 |
| 2015 | CENTR | Centralny | 95,000 | 100,000 |
| 2016 | KAWKAZ | Południowy | 12,500 | 120,000 |
| 2017 | ZAPAD | Zachodni | 12,700 | 60,000-70,000 |
| 2018 | WOSTOK | Wschodni | 297,000 | 75,000 - 100,0005 |
Brak ostatecznych danych liczbowych dotyczących poziomów sił w różnych fazach ćwiczeń WOSTOK 2018 ilustruje nieuniknioną niepewność wywołaną rosyjskim podejściem do ćwiczeń zakrojonych na szeroką skalę oraz do związanej z tym przejrzystości i środków budowy zaufania. Pasuje także do zwyczajowego – z jednej strony – zaniżania liczby żołnierzy uczestniczących w ćwiczeniach na zachód od Uralu, gdzie obowiązują traktatowe wymogi dotyczące raportowania i obserwacji (zatem, unikania formalnych misji obserwacyjnych), a z drugiej strony – dokładnego i nawet przesadnego raportowania w odniesieniu do ćwiczeń po wschodniej stronie Uralu, gdzie nie obowiązują żadne wymogi dotyczące raportowania i obserwacji.
Przywódcy wojskowi Rosji zapewniali – odnosząc się do posunięć organizowanych ad hoc, którymi zastępują skuteczne środki budowy zaufania i bezpieczeństwa – że WOSTOK 2018 były najbardziej przejrzyście przeprowadzonymi ćwiczeniami w historii, z briefingami na forach Rady NATO-Rosja oraz Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie, a także zaproszeniem setek dziennikarzy i 89 zagranicznych attaché wojskowych do obserwowania poligonu Cugol. Niemniej jednak, pytanie o rzeczywisty rozmiar tych ćwiczeń pozostaje bez odpowiedzi. W świetle takich praktyk NATO musi zakładać możliwość, iż rosyjskie ćwiczenia strategiczne obejmują testowanie wielkiej maskirowki6 mającej na celu zaciemnienie obrazu ruchów sił i ich skutków operacyjnych.
Rosyjsko-chińska współpraca wojskowa
Ćwiczenia WOSTOK 2018 pokazały także znaczący wzrost rosyjsko-chińskiej współpracy wojskowej o implikacjach zarówno politycznych, jak i militarnych. Na poziomie politycznym, chińskie media donosiły, że połączone ćwiczenia miały na celu “umocnienie i rozwój wszechstronnego partnerstwa strategicznego pomiędzy Chinami i Rosją”. Dla Rosji udział Chin był kolejnym widocznym dowodem na to, iż Rosja nie jest izolowana dyplomatycznie lub wojskowo pomimo napięć w relacjach z Zachodem. Pomimo ich interesów strategicznych, które mogą się diametralnie różnić w skali średnio- i długoterminowej, w obecnym czasie Rosja i Chiny chcą prezentować wspólny front wobec ich rzekomego potencjalnego wroga - Stanów Zjednoczonych, a ćwiczenia WOSTOK stworzyły taką możliwość.
Chiny oddelegowały około 3000 żołnierzy, 900 czołgów i pojazdów wojskowych oraz 30 samolotów i helikopterów do udziału w ćwiczeniach WOSTOK 2018. YouTube CCTV Video News Agency
Nie należy też lekceważyć militarnego znaczenia chińskiego uczestnictwa. Chiny wysłały około 3000 żołnierzy, 900 czołgów i pojazdów wojskowych oraz 30 samolotów i helikopterów z 78. korpusu wojskowego do obwodu czityńskiego transportem drogowym, kolejowym i lotniczym. Dla jednostek Ludowej Armii Wyzwolenia była to pierwsza okazja do udziału w wielkich zagranicznych ćwiczeniach po reformie struktury dowodzenia chińskich sił zbrojnych z 2016 roku. Wymogi sztabowe, dotyczące dowodzenia i kontroli oraz logistyczne związane z takim precedensowym wysiłkiem, choćby na szczeblu brygady i eskadry, musiały być znaczące i musiały konkretnie poprawić zdolności do budowania dalszej współpracy wojskowej.
Sam udział Chin w ćwiczeniach WOSTOK 2018 bazował na doświadczeniach pozyskanych w trakcie ośmiu połączonych manewrów morskich przeprowadzonych od 2012 roku. 7. Dla porównania, współpraca wojskowa pomiędzy NATO i Rosją z udziałem jednostek operacyjnych nigdy nawet nie zbliżyła się do tej skali regularności, pomimo jednoznacznych aspiracji do pozyskania zdolności do wspólnego podejmowania decyzji i działań, wyrażanych w ramach współpracy NATO-Rosja od podpisania Aktu Stanowiącego w 1997 roku. W odróżnieniu od tego, Rosja i Chiny budują wielowymiarową współpracę wojskową i wojskowo-przemysłową.
Polityczno-wojskowe znaczenie dla NATO
Ze wszystkich tych powodów ćwiczenia WOSTOK mają duże znaczenie dla bezpieczeństwa i stabilności obszaru euroatlantyckiego, pomimo ich geograficznego oddalenia od terytorium NATO. Podobnie jak wszystkie planowane i niezapowiedziane rosyjskie ćwiczenia, są one jedynie częścią „przygotowań kondycyjnych” Rosji do wojny na dużą skalę.
Zdolności rozwijane i testowane podczas ćwiczeń WOSTOK oraz innych manewrów mogą być przerzucone na flankę NATO tak samo łatwo, jak na inny dowolny kierunek strategiczny. Rosyjskie ćwiczenia są zdecydowanie największymi manewrami wojskowymi w Europie i są wyjątkowe ze względu na ich cele, wielkość i częstotliwość – a także ich brak przejrzystości. Dla 70 – 150 tysięcy żołnierzy uczestnictwo w planowanych i niezapowiedzianych ćwiczeniach strategicznych stało się rutyną. Jak podobno zauważył Józef Stalin, ilość to jakość sama w sobie. To, co widzimy w przypadku współczesnej Rosji, to zdolność do koncentrowania dużych sił w stosunkowo krótkim czasie w dowolnym miejscu na jej peryferiach w cieniu broni nuklearnej oraz z użyciem potężnych zdolności anti-access/area denial (A2/AD) mających na celu uniemożliwienie przeciwnikowi okupację lub przemieszczenie się przez obszar lądowy, morski lub powietrzny.
Ćwiczenia stwarzają podwójne wyzwanie dla przewidywalności i stabilności wschodniej flanki NATO, zarówno w kontekście zdolności operacyjnych rosyjskich sił zbrojnych, budowanych podczas ćwiczeń takich jak WOSTOK, jak i – po wydarzeniach z 2008 roku w Gruzji i 2014 roku na Ukrainie – uzasadnionych wątpliwości co do natury oraz intencji wszelkich potężnych ruchów wojsk.
“Zielone ludziki” stoją na straży przed bazą morską w Sewastopolu po nielegalnej aneksji Krymu przez Rosję w marcu 2014 roku.
WOSTOK i inne wielkie ćwiczenia pokazują i budują potencjał rosyjskich sił zbrojnych do długoterminowych operacji. Prawie pięć lat od rozpoczęcia wrogich działań przeciwko Ukrainie i trzy lata od zapoczątkowania działań w Syrii, rosyjskie siły zbrojne nadal działają w obu tych obszarach, jednocześnie kontynuując lub inicjując operacje (np. patrole powietrzne i morskie) w innych regionach. Jednocześnie Rosja kontynuuje modernizację swoich sił zbrojnych, realizując program wielkich ćwiczeń oraz utrzymując siły zbrojne w wielu byłych republikach radzieckich – czy to na mocy dwustronnych porozumień, czy bez zgody tych państw lub w ramach nielegalnej okupacji – i rozszerzając ich obecność daleko poza swoje peryferia. Fakty te sugerują konieczność zrewidowania wątpliwości odnośnie do zdolności Rosji do utrzymania operacji wojskowych, także tych prowadzonych na wielką skalę.
WOSTOK, jako kamień milowy i kierunkowskaz na przyszłość
Zakończenie ćwiczeń WOSTOK 2018 zbiegło się z dziesięcioleciem rosyjskich ćwiczeń strategicznych. W 2018 roku przypadała także piąta rocznica wznowienia wielkich niezapowiedzianych ćwiczeń rosyjskich sił zbrojnych. Ten program szkoleniowy znacząco poprawił zdolności bojowe i ekspedycyjne rosyjskich sił zbrojnych. Te z kolei wspierają i umożliwiają strategiczną kampanię destabilizacyjną prowadzoną przez Rosję przeciwko Zachodowi, w ramach której od zawsze siły zbrojne rzucają zastraszający cień wątpliwości co do możliwej agresji poniżej progu wojny. Taki kontekst strategiczny uwypukla motywację członków Sojuszu do jednoczesnego opowiadania się za znaczącym dialogiem z Rosją oraz wzmacniania natowskiej postawy odstraszania i obrony.
Podczas natowskiego szczytu w Brukseli z 2018 roku przywódcy państw członkowskich stwierdzili, że Sojusz kontynuuje dostosowania do nowego porządku, aby zagwarantować, że jego postawa odstraszania i obrony jest nadal wiarygodna, spójna i nieugięta oraz ma ona zdolność do dostosowywania się do zmieniających się warunków bezpieczeństwa. Obejmuje to także skuteczne reagowanie na zmiany w obrębie postawy i doktryny potencjalnych przeciwników, a także na ich znaczące inwestycje w modernizację i rozwijanie zdolności. Członkowie Sojuszu stwierdzili, że strategicznie ważne jest podniesienie gotowości i poprawa zdolności do uzupełniania sił, a także zapewnienie Sojuszowi zdolności do reagowania w wymiarze politycznym i wojskowym, w tym poprzez bardziej regularne ćwiczenia. Implikacje rosyjskich ćwiczeń strategicznych w ich pełnym kontekście ukazują niezwykłą wagę kontynuowania postępów w tych i wszelkich innych aspektach obecnej adaptacji NATO.
1 Okręgi wojskowe funkcjonują także, jako połączone dowództwa strategiczne. Okręg wojskowy i połączone dowództwo strategiczne Floty Północnej zostały utworzone w grudniu 2014 roku, ale nadal w 2018 r. nie były samodzielnie włączone do rotacji dorocznych ćwiczeń strategicznych. Brały udział w niezapowiedzianych manewrach prowadzonych równocześnie z ćwiczeniami ZAPAD 2017 w Zachodnim Okręgu Wojskowym i bezpośrednio uczestniczyły w ćwiczeniach WOSTOK 2018.
2 Ćwiczenia “bez zapowiedzi” oznaczają, że uczestniczące w nich jednostki oraz szczeble dowodzenia poniżej sztabu generalnego nie znają czasu ich przeprowadzenia. Te wielkie ćwiczenia wojskowe odbywają się bez wcześniejszego umieszczenia w harmonogramach w różnych okręgach wojskowych/ połączonych dowództwach strategicznych, flotach, rodzajach i gałęziach sił zbrojnych. Ubocznym skutkiem jest brak powiadamiania przez Rosję o tych ćwiczeniach Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie, co byłoby zgodne z wymogami Dokumentu Wiedeńskiego.
3Logistyka, to przenoszenie personelu i wyposażenia wojskowego. Wsparcie jednostek bojowych utrzymuje personel i wyposażenie w polu i obejmuje takie funkcje, jak serwisowanie, transport, aprowizację, wsparcie medyczne, służby polowe – np. żywienie i zapewnienie umundurowania, sprawy kadrowe oraz wsparcie religijne. Patrz, na przykład: US Army Field Manual FM 3-0.
4 Jednostki administracyjne Federacji Rosyjskiej to: republiki, kraje, obwody, miasta wydzielone o znaczeniu federalnym i okręgi autonomiczne.
5Około 75-100 tysięcy żołnierzy jednostek bojowych uczestniczyło na różnych poligonach w aktywnej fazie ćwiczeń, a w sumie 297 tysięcy żołnierzy (z jednostek bojowych i pomocniczych) było zaangażowanych w przygotowawczą i aktywną fazę ćwiczeń od drugiej połowy czerwca do 16 września 2018 roku. Jednak to oszacowanie opiera się na proporcjach pomiędzy siłami wsparcia i jednostkami bojowymi uznawanych za konieczne w amerykańskich siłach zbrojnych od I wojny światowej, aż do II wojny irackiej i może różnić się od rzeczywistej liczby żołnierzy ze względu na rozbieżność pomiędzy amerykańskim a radzieckim/rosyjskim podejściem do logistyki i wsparcia jednostek bojowych.
6Wojskowa mistyfikacja mająca na celu zmylenie przeciwnika co do składu, ulokowania, działań i zamiarów rosyjskich sił zbrojnych
7 Rozpoczęte w 2012 roku na Morzu Żółtym, a następnie realizowane w 2013 r. na Morzu Japońskim, w 2014 r. na Morzu Wschodniochińskim, w 2015 r. na Morzu Czarnym i Śródziemnym oraz w sierpniu na Morzu Japońskim, w 2016 r. na Morzu Wschodniochińskim, w 2017 r. na Morzu Bałtyckim oraz we wrześniu na Morzu Japońskim i Ochockim.