Trwałość i siła rezolucji nr 1325

Rezolucja była przełomem – o ile wcześniej równość płci była uznawana za kwestię znaczącą dla rozwoju, przyjęcie rezolucji nr 1325 zdecydowanie umieściło ją w kontekście pokoju i bezpieczeństwa. Kobiety nie miały już nigdy być deprecjonowane, jako bezbronne ofiary, ale miały zyskać uznanie, jako aktywne działaczki na rzecz pokoju i bezpieczeństwa.

Włączenie głosów kobiet w wysiłki na rzecz pokoju i bezpieczeństwa uważa się obecnie za oczywistość. To, co obecnie jest postrzegane, jako standardowa praktyka normatywna w odniesieniu do konfliktu zbrojnego i jego skutków, pod koniec lat dziewięćdziesiątych było postrzegane, jako rewolucyjne podejście do formułowania pojęć pokoju i bezpieczeństwa.

Od czasu przyjęcia rezolucji, doradcy do spraw gender oraz eksperci w tej dziedzinie zajęli integralne miejsce w strukturach wszystkich organizacji międzynarodowych i ich przedsięwzięciach. W NATO i innych organizacjach międzynarodowych doradcy do spraw gender są rutynowo przydzielani do realizowania działań, misji i operacji. Analiza zagadnień związanych z równością płci stała się punktem odniesienia dla planowania, poprzez wprowadzenie wymogu posługiwania się oddzielnymi danymi dla poszczególnych płci, aby umożliwić uwzględnienie tych różnic w reagowaniu, a powszechna zasada równości szans kobiet i mężczyzn (gender mainstreaming) jest systematycznie włączana, jako integralny element do wszystkich doktryn, strategii i funkcji.

Jednak ostatecznie głównym zadaniem rezolucji jest uwidocznienie tego, co było niewidoczne – chodzi o otwieranie nowych obszarów i usuwanie przeszkód utrudniających udział kobiet w podejmowaniu decyzji dotyczących konfliktu i pokoju. Rezolucja była przełomem, ponieważ zmieniła kształt i narrację konfliktu, odzwierciedlając szersze postrzeganie i bardziej zniuansowane podejście do pokoju i bezpieczeństwa.

Powszechnie uważa się, że konflikt ma odmienny wpływ na kobiety i mężczyzn. Konflikt ma płeć i dlatego w działaniu i reakcji na konflikt normy i wartości genderowe ulegają wzmocnieniu. Od dawna badania podkreślają wpływ przedłużającego się konfliktu na kobiety i dziewczęta. Kobiety odgrywają więcej ról w warunkach konfliktu i dlatego doświadczają i postrzegają wojnę oraz jej następstwa z wielu punktów widzenia. Uznanie kobiecego sposobu doświadczania wojny mogłoby ostatecznie zreformować dialog dotyczący pokoju. Fundamentalna narracja dotycząca kobiet, pokoju i bezpieczeństwa zdecydowała o sukcesie tej agendy.

Ochrona i uczestnictwo

Podstawy agendy “Kobiety, pokój i bezpieczeństwo” opierają się na dwu równorzędnych koncepcjach. Są nimi ochrona przed przemocą seksualną oraz rosnące uczestnictwo kobiet we wszystkich obszarach działania (politycznym, społecznym, militarnym i ekonomicznym). Koncepcje te są integralnie zespolone ze sobą i wzajemnie powiązane. Razem są one punktem wyjścia dla równości płci.

Od przyjęcia rezolucji nr 1325 zaszło bardzo wiele zmian, takich jak rozwinięcie mandatu agendy „Kobiety, pokój i bezpieczeństwo”, aby uwzględniał on szersze rozumienie pokoju i bezpieczeństwa w odniesieniu do kobiet, w tym poprzez przyjęcie siedmiu kolejnych rezolucji na ten temat.

O ile rezolucja nr 1325 była szersza i bardziej przekrojowa, dodatkowe rezolucje są zawężone i ukierunkowane, co umożliwia większą dokładność i skupienie się na konkretnych kwestiach, które wymagały uwagi Rady Bezpieczeństwa oraz społeczności międzynarodowej. Wśród nich są: zwalczanie przemocy seksualnej w warunkach konfliktu; wzmocnienie monitorowania i oceny poprzez wypracowanie wskaźników globalnych; przeciwdziałanie wzrostowi ekstremizmu; a także wprowadzenie genderowych sygnałów wczesnego ostrzegania w celu rozpoznawania ryzyka i zagrożeń. W rezultacie powstał pakiet rezolucji na temat „Kobiety, pokój i bezpieczeństwo”, których celem jest wszechstronne i holistyczne, strukturalne ujęcie pomijanych i niedocenianych elementów agendy „Kobiety, pokój i bezpieczeństwo”.

Przyjęcie wspomnianych rezolucji zostało powiązane z wcześniejszymi zobowiązaniami dotyczącymi promocji, rozwoju i strzeżenia praw kobiet oraz równości płciowej w konfliktach oraz w realiach po zakończeniu konfliktu.Komitet ds. Likwidacji Dyskryminacji Kobiet oraz Pekiński program działania z 1995 roku położyły fundament pod ochronę praw i promocję kobiet. Rezolucja nr 1325 nie była jednostkowym aktem, ale stała się częścią labiryntu ramowych uregulowań wspólnie odnoszących się do praw kobiet. Była jednak aktem unikalnym - pierwszym wyrazem międzynarodowego uznania dla roli dyskursu na temat kobiet w kontekście pokoju i bezpieczeństwa.

Wiemy, że trwały pokój nie może być osiągnięty bez bezpieczeństwa i równouprawnienia. Wiemy, że traktowanie kobiet w każdym społeczeństwie jest barometrem wskazującym, gdzie możemy się spodziewać innych form ucisku. Wiemy, że kraje, w których doszło do upodmiotowienia kobiet są znacznie bardziej bezpieczne. Jednak obecnie, 18 lat po przyjęciu rezolucji i pomimo jej przełomowego charakteru, pozostaje pytanie: czy zasady rezolucji nr 1325 nadal mają znaczenie?

Wkład NATO

Dla Sojuszu zasady agendy “Kobiety, pokój i bezpieczeństwo” od dawna są nieodłącznym elementem kluczowych zadań NATO. Od czasu przyjęcia pierwszej polityki NATO w tym zakresie, Sojusz ugruntował swoje rozwiązania ramowe dotyczące kwestii gender i bezpieczeństwa, w zbieżności z szerszym podejściem do problemów pokoju i bezpieczeństwa, zachowując wierność swojej podstawowej misji.

Polityka i wytyczne


NATO wprowadziło systemową politykę i wytyczne w sprawie agendy „Kobiety, pokój i bezpieczeństwo”. W ostatnim czasie przyjęto uaktualnienie polityki NATO/Rady Partnerstwa Euroatlantyckiego (EAPC) w tej sprawie. Polityka przyjęta przez państwa członkowskie i partnerskie NATO podkreśla nadrzędne zasady działań NATO w obszarze „Kobiety, pokój i bezpieczeństwo”. Są to:

• Integracja – zapewnienie równości płci integralnego miejsca w strategiach NATO zgodnie z wytycznymi efektywnego realizowania powszechnej zasady równego traktowania kobiet i mężczyzn (gender mainstreaming);



• Inkluzywność – promowanie zwiększonej reprezentacji kobiet w całym NATO oraz w narodowych siłach zbrojnych;



• Spójność – wzmacnianie odpowiedzialności za realizację agendy “Kobiety, pokój i bezpieczeństwo” zgodnie z ramami międzynarodowymi.

Polityka w tym zakresie i późniejszy plan działania uruchomiły bardziej skonkretyzowane podejście do zagadnienia równości płciowej w Sojuszu. Nastawienie na uwzględnianie optyki gender we wszystkich politykach i doktrynach NATO jest podstawą prac Biura Specjalnego Przedstawiciela ds. Kobiet Pokoju i Bezpieczeństwa. Potwierdzeniem tego są wysiłki na rzecz zwiększania liczby kobiet uczestniczących w operacjach i misjach NATO poprzez wspieranie poszczególnych państw w przezwyciężaniu niedoborów kobiet w narodowych siłach zbrojnych.

NATO wypracowało także wytyczne dla swoich dowództw strategicznych poprzez wydanie dyrektywy w sprawie przemocy seksualnej i związanej z nierównością płci w warunkach konfliktu. Wytyczne te przekształcają normatywne ramy agendy „Kobiety, pokój i bezpieczeństwo” w praktyczne narzędzie wskazywania i przezwyciężania przemocy seksualnej w warunkach konfliktu i w realiach po jego zakończeniu.

Wypracowanie wytycznych dla kwater głównych i dowództw jest uzupełnione szkoleniem i budowaniem zdolności w celu zwiększania wiedzy na temat znaczenia i wdrażania agendy „Kobiety, pokój i bezpieczeństwo”. Ostatnio w rozwijaniu programów mentorskich i coachingowych dla personelu Kwatery Głównej NATO zwrócono większą uwagę na powiązania pomiędzy bezpieczeństwem i obronnością, a wspomnianą problematyką.

Wzmocnienie głosów kobiet


Współczesne zagrożenia globalne są złożone i wielopostaciowe, co w bezprecedensowy sposób komplikuje warunki bezpieczeństwa. Związek pomiędzy bezpieczeństwem, a stabilnością gospodarczą został udowodniony. Słabość ekonomiczna kobiet jest pogłębiana przez niestabilność polityczną. Dlatego NATO stara się aktywnie promować i wzmacniać działania angażujące kobiety w społeczeństwie obywatelskim, aby wzmocnić głosy osób najbardziej dotkniętych konfliktem.

Od pewnego czasu Sojusz stara się zinstytucjonalizować trwały dialog z przedstawicielami społeczeństwa obywatelskiego, którzy pracują na rzecz zapobiegania konfliktom i ich rozwiązywania, bezpieczeństwa i upodmiotowienia kobiet, od inicjatyw oddolnych po strategie krajowe i międzynarodowe.

W 2016 roku stworzono Panel Społeczeństwa Obywatelskiego „Kobiety, pokój i bezpieczeństwo”, który jest niezależną koalicją organizacji kobiecych reprezentujących globalny elektorat najbardziej dotknięty nierównością i konfliktem. Panel motywuje NATO do szerszego postrzegania bezpieczeństwa oraz do promowania bardziej włączającego podejścia do przezwyciężania wyzwań dla pokoju i bezpieczeństwa.

Parytety płci

Wraz ze wzrostem dorobku w postaci rezolucji związanych z agendą “Kobiety, pokój i bezpieczeństwo” w ostatnich kilku latach, jesteśmy także świadkami zwielokrotnionego nacisku na realizację parytetów płci – poprzez zwiększanie liczby żołnierek w narodowych siłach zbrojnych oraz w kontyngentach wysyłanych na operacje.


Zachęciło to Sojusz do apelowania o poświęcenie większej uwagi rekrutacji i zatrzymywaniu kobiet w narodowych siłach zbrojnych, jako podstawy skuteczności operacyjnej. Kobiety stanowią obecnie 12% personelu rozmieszczonego w ramach operacji i misji prowadzonych przez NATO. NATO stara się wdrażać agendę „Kobiety, pokój i bezpieczeństwo” poprzez likwidowanie barier stojących na drodze do pełnego uczestnictwa kobiet w Sojuszu oraz w narodowych siłach zbrojnych. Jednak, co ważniejsze, Sojusz stara się wzmacniać odpowiedzialność za realizację agendy “Kobiety, pokój i bezpieczeństwo” poprzez gwarancję przyjmowania najwyższych standardów postępowania w sytuacjach zawodowych i osobistych – zarówno w odniesieniu do personelu cywilnego, jak i wojskowego NATO.

Gdy oczekujemy na pełne wdrożenie agendy “Kobiety, pokój i bezpieczeństwo”, powinniśmy jednak wystrzegać się ograniczania oczekiwań wobec agendy do kwestii parytetów. Często uważa się, że parytety płci będą namiastką równości płci i tym samym spełnią całość wymogów tej agendy. Atrakcyjność zdania się na równoważenie składów liczbowych po części wynika z faktu, że parytety płciowe znacznie łatwiej jest zmierzyć, a przez to są one lepiej zrozumiałe. Skutki wprowadzenia parytetów można bezpośrednio obserwować. Parytety dają podstawę do działania i są osiągalne. Z powszechną zasadą równego traktowania kobiet i mężczyzn (gender mainstreaming) trudniej sobie poradzić. Dlatego w ramach wspomnianej agendy inicjatywy zmierzające do wprowadzania parytetów płci często zdobywają większe poparcie.

Jednak dla NATO sukces agendy “Kobiety, pokój i bezpieczeństwo” zależy od ugruntowania trwałości działań, jak wyjaśniono w uaktualnionej polityce NATO/EAPC w sprawie agendy „Kobiety, pokój i bezpieczeństwo”. Działania z tym związane będą odbywać się dwutorowo – poprzez zwiększanie liczby kobiet oraz praktyczną realizację powszechnej zasady równości kobiet i mężczyzn. Jedynie wtedy, gdy perspektywy gender będą płynnie wplecione we wszystkie kluczowe zadania i funkcje NATO, uda nam się osiągnąć ostateczny cel, jakim jest równość płci.

Powszechne uwzględnienie zasady równości kobiet i mężczyzn w działaniach na rzecz ochrony i uczestnictwa jest genezą mandatu agendy „Kobiety, pokój i bezpieczeństwo”. Zintegrowanie zasad gender ze wszystkimi elementami funkcji strategicznych i operacyjnych nie tylko spełnia wymogi zbiorczych rezolucji, ale także jest fundamentem, na którym możliwe jest urzeczywistnienie zasad agendy „Kobiety, pokój i bezpieczeństwo”.

Nadal ważna i znajdująca oddźwięk

Rezolucja nr 1325 zrodziła się z konfliktu. Jej znaczenie pozostaje w mocy, a jej przesłanie jest niezbędne w kontekście konfliktów trwających obecnie na całym świecie. Pod wieloma względami, znajduje ona obecnie większy oddźwięk, niż kiedykolwiek wcześniej, ponieważ konflikty nadal rozdzierają społeczności, a życie i integralność cielesna kobiet są nieustannie zagrożone.

Właśnie bezpośrednie zagrożenie kobiet oraz wpływ konfliktu na kobiety i dziewczęta, ich życie i perspektywy na przyszłość sprawiają, że agenda “Kobiety, pokój i bezpieczeństwo” jest tak adekwatna i coraz ważniejsza. Właśnie dlatego musi ona być zrozumiana i wdrażana jako element szerszej układanki. Konflikt ma wiele twarzy, a pokój nakłada wiele masek. Podobnie kobiety i mężczyźni mają do odegrania wiele ról w warunkach konfliktu i w zapewnianiu pokoju.

Jednak, podczas gdy niezbędność perspektywy gender może wydawać się oczywista ekspertom od równości płci oraz agendy „Kobiety, pokój i bezpieczeństwo”, uporczywe przeszkody stoją na drodze do jej pełnego urzeczywistnienia. Często międzynarodowi interesariusze nie dostrzegają odmiennego wpływu konfliktów zbrojnych na kobiety i dlatego ciągle zaniedbuje się dyskurs na temat kluczowego wkładu kobiet na rzecz pokoju i bezpieczeństwa. Działania w ramach agendy „Kobiety, pokój i bezpieczeństwo” nie są rutynowo postrzegane, jako kluczowe w obszarze globalnego bezpieczeństwa.

Tradycyjne koncepcje zbrojnej obecności nie zawsze są bezpieczne dla kobiet. Założenie, że zbrojna obecność jest potrzebna jest poglądem ograniczonym, który posługuje się znaczącym stereotypem dotyczącym potrzeb kobiet. Aby definiować bezpieczeństwo, należy określić, czym jest zagrożenie. Wyłączenie kobiet z procesu definiowania zagrożenia, a tam samym – bezpieczeństwa, nieuchronnie prowadzi do marginalizacji kobiet w definiowaniu pokoju. Dla kobiet pokój nie jest tylko brakiem wojny, ale równym współuczestniczeniem – społecznym, ekonomicznym i politycznym.

Chociaż rezolucja nr 1325 i późniejsze takie dokumenty nie definiują bezpieczeństwa w tych słowach, niezwykle ważne jest, żeby wszystkie elementy ochrony były bardziej holistyczne i umożliwiające uczestnictwo. Bezpieczeństwo musi być sytuowane w bezpośrednim związku z zagrożeniami, jakich doświadczają zarówno mężczyźni, jak i kobiety w różnych kontekstach bezpieczeństwa. Jeżeli zgadzamy się, że wojna wpływa na mężczyzn i kobiety w odmienny sposób, dbałość o bezpieczeństwo musi w równym stopniu uwzględniać aspekty związane z gender.

Osiemnaście lat minęło od przyjęcia rezolucji nr 1325 i chociaż postęp jest powolny, a rezultaty często słabo widoczne, dokonała się zmiana. Zmiana ta zakorzeniona jest w uznawanych ramach instytucjonalnych agendy „Kobiety, pokój i bezpieczeństwo” opartych na systemie monitorowania i oceny globalnych wskaźników postępu.

Najnowszy raport ONZ na temat agendy “Kobiety, pokój i bezpieczeństwo” podkreślił postęp w rozmieszczaniu doradców ds. równości płci w ramach misji pokojowych i w obszarach konfliktu; wzrost liczby porozumień pokojowych, których sygnatariuszami są kobiety; awans kobiet na szczeblach kierowniczych; wzrost liczby szkoleń i działań zmierzających do budowy potencjału w odniesieniu do świadomości gender; zwiększoną uważność na kwestię ochrony kobiet i dziewcząt przed przemocą seksualną oraz opracowanie ram prawnych umożliwiających pociąganie do odpowiedzialności sprawców przemocy; a także powszechne uznanie, że upodmiotowienie kobiet jest fundamentalnym prawem i jest ono niezbędne do globalnego wzrostu ekonomicznego.

Ostatecznie istotą agendy “Kobiety, pokój i bezpieczeństwo” jest zmiana, transformacja – i, jak w przypadku każdej transformacji, jest ona trudna, ciężko zdobyta i niedoceniona, ale tak bardzo niezbędna dla rozwoju społeczeństwa oraz ustabilizowania społeczności.

Znaczenie rezolucji nr 1325 zawiera się w jej sile politycznej. Jest ona narzędziem politycznym i operacyjnym, które zmieniło koncepcję bezpieczeństwa i nadało nowe umocowanie kwestii praw kobiet w tym obszarze. Jest narzędziem, które wymaga silniejszego zaangażowania i zainteresowania, aby w pełni zrealizować swój potencjał.

Pomimo ogromu osiągniętego postępu, nadal tak dużo zostało do zrobienia. Po osiemnastu latach siedem kolejnych rezolucji oraz tysiące głosów kobiet zgadzają się, że rezolucja nr 1325 jest nadal bardzo potrzebna. Stworzyła ona grunt, na którym mogło się rozwijać przesłanie agendy „Kobiety, pokój i bezpieczeństwo”. Zbiorcze rezolucje zwiastowały rewolucję. W drodze ku dwudziestej rocznicy, NATO będzie nadal tworzyć i wzmacniać swoją interpretację agendy, a tym samym przyczyniać się do tworzenia trwałych podstaw bezpieczeństwa dla wszystkich.