NATO i ONZ łączą silne więzy. Na fundamencie dialogu i współpracy, które rozwinęły się po zakończeniu zimnej wojny, stworzono strukturalne ramy współpracy dzięki wspólnej deklaracji przyjętej we wrześniu 2008 roku.
Obie te organizacje zrodziły się z tego samego etosu powojennego multilateralizmu i podzielają głęboko zakorzenione poszanowanie wspólnych wartości, a dokument założycielski NATO – Traktat Północnoatlantycki – zawiera nawiązanie do celów i zasad Karty Narodów Zjednoczonych. Niemal 70 lat później podstawowe zadania NATO nadal odzwierciedlają tę więź. Obrona zbiorowa jest bezpośrednio zakorzeniona w Artykule 51 Karty Narodów Zjednoczonych, mandat Rady Bezpieczeństwa ONZ może być kluczowy w zarządzaniu kryzysowym, a ostatecznym celem bezpieczeństwa opartego na współpracy jest wzmacnianie pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego.
Niemniej jednak, praktyczne interakcje pomiędzy NATO i ONZ nie zawsze odzwierciedlały tę silną normatywną zbieżność. Podczas zimnej wojny, ale także po jej zakończeniu, realia polityczne i biurokratyczne zdecydowanie przeszkadzały we współpracy. Przełom w przezwyciężaniu niektórych z tych barier został osiągnięty we wrześniu 2008 roku wraz z podpisaniem przez obu sekretarzy generalnych Wspólnej Deklaracji o współpracy NATO - ONZ na szczeblu sekretariatów („Deklaracji”).
Od czerwca 1999 roku NATO prowadziło operację pokojową w Kosowie we współpracy i koordynacji z ONZ, Unią Europejską oraz innymi podmiotami międzynarodowymi, na mocy rezolucji Rady Bezpieczeństwa Narodów Zjednoczonych nr 1244. © NATO
Pierwotny argument przemawiający za stworzeniem strukturalnych ram współpracy i dialogu NATO-ONZ stawał się coraz bardziej widoczny, gdy te dwie organizacje przystosowywały się do realiów postzimnowojennych. Kontakty robocze rozwijały się stopniowo na Bałkanach Zachodnich, a później w Afganistanie, podczas gdy poszerzająca się sieć układów partnerskich NATO otworzyła kolejne obszary interakcji. Wzmocniona zdolność Sojuszu do dostosowywania się sprawiła nawet, że zaangażował się on, choć w ograniczonym zakresie, w wysiłki humanitarne - między innymi w dostarczanie pomocy ofiarom powodzi w Pakistanie oraz eskortowanie statków Światowego Programu Żywnościowego u wybrzeży Somalii.
W skrócie, w miarę, jak NATO rozbudowywało funkcjonalny i geograficzny zakres swoich działań, zwiększały się także możliwości wzajemnie korzystnej współpracy z ONZ, co także uzasadniało nawiązanie strukturalnych stosunków. Naturalny odruch zabiegania o międzynarodowe układy partnerskie i przenoszenia ich na wyższy poziom został wzmocniony zdecydowanymi wysiłkami zmierzającymi do promowania wzajemnych powiązań. W przypadku NATO przysłużyło się temu ”wszechstronne podejście” (Comprehensive Approach).
Rozszerzanie praktycznej współpracy
Od podpisania Deklaracji w 2008 roku, praktyczna współpraca pomiędzy sekretariatami NATO i ONZ rozwijała się stopniowo, cały czas obierając ostrożny kurs, aby nie rozbić się o realia polityczne, ograniczenia finansowe i niespójności biurokratyczne. Nie jest zaskakujące, że współpraca kwitła tam, gdzie napotykała na najmniejszy opór polityczny i organizacyjny.
Bardzo ważne okazało się inkluzyjne podejście do bezpieczeństwa. NATO energicznie wdrożyło rezolucję Rady Bezpieczeństwa Kobiety, pokój i bezpieczeństwo i nawiązało szeroką współpracę w tym zakresie z Jednostką Narodów Zjednoczonych ds. Równości Płci i Uwłasnowolnienia Kobiet (UN Women) oraz Departamentem Operacji Pokojowych (DPKO). To samo dotyczy rezolucji ws. dzieci w konfliktach zbrojnych i ostatnio ws. ochrony osób cywilnych. W tym ostatnim obszarze NATO prowadziło intensywne konsultacje w ONZ w trakcie tworzenia własnej polityki. Obecnie trwają prace nad tworzeniem wspólnych materiałów szkoleniowych.
NATO energicznie wdraża rezolucje ONZ Kobiety, pokój i bezpieczeństwo a także rezolucje w sprawie dzieci w konfliktach zbrojnych oraz ochrony osób cywilnych, szeroko współpracując w tych sprawach z agendami ONZ. © NATO
NATO ściśle współpracuje także z Biurem ONZ ds. Narkotyków i Przestępczości (UNODC), zwłaszcza w zakresie działań antyterrorystycznych i przeciwnarkotykowych, a także wspólnie z nim przeciwdziała korupcji w sektorze bezpieczeństwa.
Współpraca powoli zaczyna przynosić owoce w przedmiocie oenzetowskich operacji pokojowych. Chociaż mogłoby się zdawać, że jest to obszar, w którym wiedza ekspercka i doświadczenie Sojuszu mogłoby być szczególnie użyteczne dla ONZ, współpraca była hamowana przez zasadniczo odmienną strukturę operacyjną i zainteresowania geograficzne obu tych organizacji. NATO intensywnie informowało oenzetowski Departament Operacji Pokojowych (DPKO) o swoich programach szkolenia i ćwiczeń, a urzędnicy ONZ uczestniczyli w licznych natowskich kursach i ćwiczeniach. NATO wspiera także ONZ w tworzeniu niektórych własnych materiałów szkoleniowych. Szczególnie obiecująco wygląda współpraca w zakresie zwalczania improwizowanych ładunków wybuchowych (C-IED) . NATO (pod kierunkiem Centrum Doskonalenia w zakresie zwalczania improwizowanych ładunków wybuchowych - C-IED Centre of Excellence – w Madrycie) współpracuje z Akcją Rozminowywania ONZ - UN Mine Action Service – w sprawach założeń doktrynalnych i szkolenia, aby wspomagać Organizację Narodów Zjednoczonych w osiąganiu lepszych wyników w zakresie zwalczania najgroźniejszego „zabójcy błękitnych hełmów”.
Uznając potencjalną możliwość rozszerzenia współpracy w zakresie operacji pokojowych, NATO jest aktywnie zaangażowane we współpracę z ONZ w jego najnowszej rundzie reformy działań pokojowych. Konsultacje w Kwaterze Głównej NATO na początku 2015 roku pomogły Niezależnemu Panelowi Wysokiego Szczebla ds. Przeglądu Operacji Pokojowych w opracowaniu jego wpływowego raportu. Kolejnym kamieniem milowym we współpracy NATO i ONZ było uczestnictwo Sekretarza Generalnego Stoltenberga w spotkaniu przywódców na szczycie w sprawie operacji pokojowych przy okazji historycznej sesji Zgromadzenia Ogólnego Narodów Zjednoczonych w 2015 roku, gdzie Stoltenberg zobowiązał NATO do dalszego wspierania operacji pokojowych ONZ. Od tego czasu Sojusz uczestniczył w dwu spotkaniach ministerialnych ONZ w sprawie obrony (Londyn 2016, Vancouver 2017) i odkryte zostały liczne obiecujące obszary dalszej współpracy z Sekretariatem ONZ.
Pogłębianie dialogu
Równolegle do rozszerzania współpracy praktycznej, w minionej dekadzie dialog polityczny pomiędzy tymi dwiema organizacjami stał się kluczowym elementem interakcji. Regularne wizyty i rozmowy od sekretarzy generalnych aż do szczebla roboczego stały się filarem tych stosunków, a coroczne spotkania sztabowe są wykorzystywane do przeglądu stanu stosunków oraz omówienia nowych obszarów współpracy na szczeblu najwyższego kierownictwa.
Deklaracja z 2008 roku była też okazją do wprowadzenia stałego cywilnego oficera łącznikowego NATO do siedziby ONZ w Nowym Jorku w celu uzupełniania działań biura wojskowego. Stworzenie tego stanowiska nie tylko ogromnie ułatwiło przepływ informacji i zarządzanie skomplikowanymi kwestiami biurokratycznymi, ale także pozwala zwielokrotniać ważną rolę dialogu w demistyfikacji tego, czym jest i co robi NATO w szerszym ekosystemie ONZ, gdzie wielu nadal utrzymuje błędne wyobrażenia o Sojuszu.
Sekretarz Generalny NATO Jens Stoltenberg (po lewej) i Sekretarz Generalny NZ António Guterres są przekonani do dalszego rozwijania współpracy i dialogu NATO - ONZ, aby lepiej odzwierciedlały one priorytety strategiczne w zmieniających się warunkach bezpieczeństwa. © NATO
Jako że prawie nic z tego, co wymieniono powyżej nie istniało przed deklaracją z 2008 roku, minioną dekadę stosunków NATO-ONZ można śmiało uznać za udaną. Równie oczywiste jest jednak, że priorytety strategiczne obu organizacji zmieniały się wraz ze zmianami globalnych i regionalnych warunków, w których one działają.
Ewolucja w odpowiedzi na nowe wyzwania
Aby współpraca i dialog NATO-ONZ nadal spełniały swoją rolę, muszą one dalej ewoluować. Kilka najnowszych inicjatyw już teraz odzwierciedla nowe i zmieniające się realia. Na przykład, w kontekście natowskiego programu szerzenia stabilności rozpoczął się dialog dotyczący potencjalnej współpracy z nowym oenzetowskim Wydziałem ds. Walki z Terroryzmem (UN Office of Counter-Terrorism (OCT)). Podobnie, prowadzone są wstępne rozmowy na temat tego, jak natowski program Przeciwdziałania Korupcji (Building Integrity) [a href=https://www.nato.int/cps/en/natohq/topics_68368.htm?selectedLocale=en][/a] mógłby potencjalnie uzupełniać szersze działania ONZ w zakresie reformy sektora obrony.
Gdy Sekretarz Generalny ONZ Guterres nalega na realizację oenzetowskiego programu Działanie dla Pokoju (UN Action for Peace), NATO analizuje, jak mogłoby wnosić wartość dodaną do szerszej sieci powiązań partnerskich ONZ oraz dzielić się swoją wiedzą ekspercką, aby zwiększyć skuteczność operacji pokojowych ONZ. Wśród obiecujących obszarów jest dzielenie się standardami i wzorami najlepszych praktyk, wsparcie medycyny wojskowej i szkolenia oferowane przez natowskie Partnerskie Centra Szkolenia i Edukacji. Poza tym, współpraca w kwestiach inkluzyjnego bezpieczeństwa nadal ma wiele niewykorzystanego potencjału. Zatem bardzo wiele konkretnych obszarów współpracy może wprowadzić stosunki NATO-ONZ w następną dekadę.
Tegoroczna sesja Zgromadzenia Ogólnego NZ jest dogodną szansą na podjęcie kolejnego kroku. Sekretariaty obu organizacji pracowały nad rewizją deklaracji z 2008 roku, żeby lepiej odzwierciedlała ona aktualne priorytety i wynikające stąd ścieżki współpracy. Oczekuje się , że Sekretarze Generalni Guterres i Stoltenberg podpiszą tę zaktualizowaną Wspólną Deklarację przy okazji sesji, kładąc świeży fundament pod relacje NATO–ONZ w kolejnej dekadzie.
Zwracając uwagę na minione sukcesy i badając szanse dalszej współpracy, ważne jest, żeby rozsądnie formułować oczekiwania. Mandat Organizacji Narodów Zjednoczonych, nawet ściśle ograniczony do jego sekretariatów, nadal jest o wiele szerszy niż misja NATO – zainteresowania geograficzne ONZ w większości kierowane są poza horyzonty NATO, a jego globalny zasięg członkostwa dyktuje realia polityczne, które zawsze w pewnym stopniu będą ograniczać współpracę. Rzeczywiście, poprawa wizerunku NATO w Nowym Jorku pozostaje ważnym niedokończonym zadaniem. Mimo to, odnosząca sukcesy Organizacja Narodów Zjednoczonych jest zdecydowanie w interesie NATO, a większy dialog i współpraca stanowią bezsprzecznie wartość dodaną dla obu organizacji. Przyszłym zadaniem obu sekretariatów jest przesuwanie granic tego, co jest możliwe oraz zamienianie ambicji w bardziej konkretne rezultaty.