Bezpieczeństwo energetyczne odgrywa ważną rolę dla naszego wspólnego bezpieczeństwa.
Zakłócenie dostaw energii mogłoby wpłynąć na bezpieczeństwo i odporność społeczeństw. Gwarancja dostaw i ochrona krytycznej infrastruktury nabiera coraz większego znaczenia w aktualnych warunkach bezpieczeństwa. © NATO
Dziesięć lat temu, w 2008 roku na szczycie Sojuszu w Bukareszcie, jego członkowie uzgodnili pierwszy raport dotyczący rolia NATO w dziedzinie bezpieczeństwa energetycznego. Negocjowanie tego poufnego raportu, który wymieniał najważniejsze zasady oraz kluczowe dziedziny zaangażowania, było wyzwaniem.
Nikt nie wątpił, że wydarzenia związane z dostawami energii mogły mieć bardzo poważne skutki dla bezpieczeństwa państw członkowskich Sojuszu. Ostatecznie, zwłaszcza dla niektórych nowych członków NATO obciążonych poważnymi słabościami w tym zakresie, bezpieczeństwo energetyczne było kwestią narodowego bezpieczeństwa. Jednak, ze względu na fakt, iż NATO nie było instytucją zajmującą się energią, jego członkowie mieli poważny problem ze zdefiniowaniem roli NATO w tym obszarze, który był zasadniczo niewojskowy ze swojej natury, angażował wiele podmiotów instytucjonalnych i, przede wszystkim, w większości pozostawał w gestii poszczególnych państw. Biorąc to wszystko pod uwagę, członkowie Sojuszu określili szerokie ramy polityczne, jednak bez proponowania konkretnego planu działań Sojuszu w dziedzinie bezpieczeństwa energetycznego.
Dzisiaj, po dziesięciu latach, ostrożność charakteryzująca początkowe kroki NATO w dziedzinie bezpieczeństwa energetycznego ustąpiła bardziej zdecydowanemu podejściu. Duże zmiany w międzynarodowym środowisku bezpieczeństwa oraz w krajobrazie energetycznym w większym stopniu skierowały uwagę strategiczną na tę kwestię, co spowodowało wypracowanie bardziej pragmatycznego planu działania w zakresie bezpieczeństwa energetycznego, który przynosi konkretne korzyści członkom i partnerom NATO.
Jak dokonała się ta zmiana?
Wydarzenia dotyczące energii o zasięgu globalnym
Najważniejszą inspiracją programu działań NATO w zakresie energii była ewolucja, jaka dokonała się w krajobrazie energetycznym na świecie. Rosja dalej posługuje się energią w ramach polityki zagranicznej, a w przypadku Ukrainy pokazała, że energia jest także jednym z narzędzi hybrydowych Moskwy.
Zagrożenia cybernetyczne narastają, a sektor energetyczny jest ich poważnym celem.
Ataki na natowskie konwoje z paliwem w Afganistanie uwypukliły znaczenie gwarantowania bezpieczeństwa dostaw energii na potrzeby operacji wojskowych.
Ataki terrorystyczne na infrastrukturę energetyczną, zwłaszcza w Afryce Północnej i na Bliskim Wschodzie, trwają ze średnią częstotliwością 350 incydentów rocznie.
Piractwo pozostało zagrożeniem dla tankowców przewożących ropę naftową z Zatoki Perskiej (Arabskiej) przez Ocean Indyjski – natowska operacja antypiracka Ocean Shield pomogła w przezwyciężaniu tego wyzwania.
Inne zagrożenia dla infrastruktury bezpieczeństwa pojawiły się w wyniku katastrof, takich jak powodzie w Pakistanie w 2010 roku oraz awaria nuklearna w Fukushimie w 2011 roku.
Wreszcie, wzrost znaczenia “niekonwencjonalnych” nośników – takich jak ropa łupkowa i gaz łupkowy – zrewolucjonizowały globalny krajobraz energetyczny i potencjalnie mogą przynieść ogromne konsekwencje dla tradycyjnych producentów.
Ataki na natowskie konwoje z paliwem w Afganistanie uwypukliły znaczenie gwarantowania bezpieczeństwa dostaw energii na potrzeby operacji wojskowych. © USA Today
Spójny program działania
Ponieważ wszystkie te wydarzenia uświadamiają ścisły związek pomiędzy energią i bezpieczeństwem, NATO dostosowało do tego swoje działania. Chociaż poufny raport z Bukaresztu pozostaje nadrzędną wytyczną dla roli NATO w dziedzinie bezpieczeństwa energetycznego, Koncepcja Strategiczna z 2010 roku, a także raporty postępów przedstawiane szefom państw i rządów NATO na każdym szczycie Sojuszu, dostarczyły dodatkowych wytycznych i naszkicowały drogę naprzód. Pozwoliło to Sojuszowi wypracować jawną narrację w zakresie bezpieczeństwa energetycznego, którą mógł także promować publicznie.
Upraszczając złożoną kwestię, NATO podzieliło swoją rolę na trzy obszary:
- Podnoszenie świadomości obejmuje dzielenie się danymi wywiadowczymi dotyczącymi rozwoju spraw związanych z energią, polityczne konsultacje wśród członków Sojuszu oraz pomiędzy jego członkami i partnerami, a także kontakty i wizyty zewnętrznych ekspertów.
- Wspieranie ochrony krytycznej infrastruktury energetycznej przede wszystkim polega na dzieleniu się najlepszymi praktykami w gronie ekspertów, organizowaniu szkoleń oraz włączaniu elementów związanych z energią do ćwiczeń.
- Promowanie wydajności energetycznej w siłach zbrojnych obejmuje dzielenie się najlepszymi praktykami wypracowanymi na poziomie krajowym, pokazy energooszczędnego sprzętu oraz tworzenie standardów wydajności energetycznej w siłach zbrojnych.
Budowanie społeczności interesariuszy
By lepiej zdefiniować rolę NATO w zakresie bezpieczeństwa energetycznego oraz uniknąć duplikowania pracy wykonywanej przez innych, ważne jest wychodzenie naprzeciw innym graczom na arenie energii. NATO nawiązało kontakty na szczeblu roboczym z Międzynarodową Agencją Energii (IEA-MAE), Dyrekcją Generalną ds. Energii Komisji Europejskiej oraz ekspertami ze środowisk akademickich i sektora prywatnego. Aby zwiększyć wydajność energetyczną w silach zbrojnych, społeczność interesariuszy zaangażowała także inżynierów wojskowych i przedsiębiorstwa sektora obronnego. Ta otwartość na inne podmioty oraz wzmocnione działania dyplomatyczne sprawiły, że rola NATO w zakresie bezpieczeństwa energetycznego stała się zarówno jaśniej określona, jak i szerzej znana.
Przyznanie w 2012 roku akredytacji natowskiemu Centrum Doskonalenia w dziedzinie Bezpieczeństwa Energetycznego (COE) na Litwie wprowadziło do tej rozgrywki jeszcze jednego potężnego gracza. Centrum COE, które w międzyczasie rozrosło się i obecnie obejmuje 11 państw członkowskich NATO, zapewnia analizy i szkolenia całym spektrum natowskiego programu działań w dziedzinie bezpieczeństwa oraz służy jako unikalny instrument wspierania i promowania tego programu.
Kwestią tą zainteresowały się dwa Dowództwa Strategiczne NATO, wnosząc swoją wiedzę ekspercką, a także wspierając edukację i szkolenie.
Osiągnięcie poziomu strategicznego
Kolejny ważny cel został osiągnięty w 2014 roku, gdy Rada Północnoatlantycka (NAC) odbyła nieformalne posiedzenie z udziałem ekspertów ds. energii. Dyskusje te, w których uczestniczyli przedstawiciele MEA, Komisji Europejskiej, a także amerykańskiego Departamentu Stanu, okazały się tak inspirujące, że członkowie NATO zdecydowali się przekształcić posiedzenia Rady Północnoatlantyckiej w sprawie energii (Energy NAC) w coroczne wydarzenie. Bezpieczeństwo energetyczne zostało podjęte na szczeblu strategicznym.
Rok później w Szkole NATO w Oberammergau odbyło się pierwsze szkolenie w dziedzinie świadomości strategicznej w odniesieniu do bezpieczeństwa energetycznego. Szkolenie, prowadzone z udziałem ponad 20 państw członkowskich i partnerskich NATO, obejmowało szerokie spektrum wyzwań bezpieczeństwa, od geopolityki ropy naftowej i gazu, po promowanie wydajności energetycznej w siłach zbrojnych. Wspierane przez Dowództwa Strategiczne NATO, Centrum COE i Szkołę Podyplomową Sił Morskich w Monterey (Kalifornia), stało się ono coroczną imprezą oraz modelowym rozwiązaniem dla kursów prowadzonych w innych miejscach.
Wzmacnianie partnerstwa
Ewoluująca rola NATO w dziedzinie bezpieczeństwa energetycznego spotkała się z zainteresowaniem kilku państw partnerskich, zwłaszcza będących producentami energii, takich jak Azerbejdżan i Algieria, oraz państw tranzytowych, takich jak Gruzja i Ukraina.
W rezultacie NATO zorganizowało różne warsztaty eksperckie, na przykład promujące najlepsze praktyki w zakresie ochrony krytycznej infrastruktury energetycznej, często ze wsparciem natowskiego Programu Nauka dla Pokoju i Bezpieczeństwa.
W lutym 2018 roku NATO przeprowadziło pierwsze szkolenie w zakresie bezpieczeństwa energetycznego w nowo utworzonym kuwejckim regionalnym centrum Stambulskiej Inicjatywy Współpracy. Kilka państw partnerskich, zwłaszcza Ukraina, poinformowało członków NATO o swojej sytuacji energetycznej.
Wojna hybrydowa i obrona zbiorowa
Nielegalna aneksja Krymu przez Rosję w 2014 roku oraz wojna przeciw Ukrainie utrzymywana na niskim poziomie zaangażowania nadały nowy wymiar programowi działań NATO w sprawie energii – jest nim związek energii z wojną hybrydową. Aby zdestabilizować Ukrainę, Rosja zwiększała cenę gazu, wspierała separatystów dostawami energii oraz zawłaszczyła zasoby energetyczne na Krymie i wokół niego. Aby wspierać Ukrainę, Centrum COE oraz rozmaite inne podmioty odbyły ćwiczenia symulacyjne w Kijowie w październiku 2017 roku w zakresie ochrony sieci elektroenergetycznej tego kraju przed atakami cybernetycznymi.
Od lat Moskwa posługuje się energią jako jednym z narzędzi destabilizowania Ukrainy. W czerwcu 2014 roku, po nielegalnej aneksji Krymu oraz sponsorowaniu separatystów na Ukrainie, Rosja groziła odcięciem gazu, jeżeli Kijów nie zapłaci za niego z góry, ostrzegając, że mogłoby to także wpłynąć na dostawy gazu płynącego przez Ukrainę do europejskich państw - odbiorców.
Gdy NATO ponownie skoncentrowało się wzmacnianiu obrony zbiorowej swoich wschodnich państw członkowskich, kwestia energii przedstawiła się jeszcze w innym świetle – konieczne jest sprostanie wyzwaniom energetycznym strategii wojskowej opierającej się na skokowych wzmocnieniach sił. Aby zmierzyć się z tym nowym zadaniem przeanalizowano wymogi sił zbrojnych w zakresie energii, a NATO włączyło zagadnienia energii do niektórych swoich ćwiczeń.
Program “inteligentnej energii” (“smart energy”), zmierzający do promowania wydajności energetycznej w siłach zbrojnych także odnotował postęp – kwestie związane z energią zostały włączone do natowskiego procesu planowania obronnego, jako warunek wstępny ustalania standardów interoperacyjności. Co więcej, Centrum COE gości organizowaną co dwa lata imprezę, podczas której zgłębiane mają być „Innowacyjne rozwiązania energetyczne dla sił zbrojnych”.
Spojrzenie w przyszłość
W nadchodzących latach jeszcze większa waga będzie przywiązywana do edukacji i szkolenia, zwłaszcza w państwach partnerskich. Więcej scenariuszy związanych z energią będzie włączanych do ćwiczeń NATO, a ćwiczenia symulacyjne z udziałem państw członkowskich i partnerskich NATO prawdopodobnie zwiększą zarówno swoją częstotliwość, jak i złożoność.
Kolejnym mocno akcentowanym elementem prac NATO związanych z energią będzie promowanie odporności państw członkowskich. Jako że dostawy energii mają podstawowe znaczenie dla obrony zbiorowej, wsparcie NATO dla jego członków w tej dziedzinie prawdopodobnie wzrośnie. Można także śmiało założyć, że zyska na znaczeniu przezwyciężanie zagrożeń cybernetycznych dla infrastruktury energetycznej. Chociaż ochrona infrastruktury energetycznej pozostaje zadaniem poszczególnych państw, natowskie instytucje kształcenia i szkolenia oferują wiele możliwości – zarówno dla członków, jak i partnerów NATO – aby mocną ręką przezwyciężać te wyzwania.
Stosunki NATO z innymi podmiotami, od MAE, po prywatny sektor energetyczny, również zostaną pogłębione, po pozwoli skorzystać z merytorycznej wiedzy zewnętrznych ekspertów. Liczba briefingów przedstawianych Radzie Północnoatlantyckiej przez zewnętrznych ekspertów także prawdopodobnie wzrośnie.
Na koniec, jest potrzeba prowadzenia bardziej regularnych konsultacji w gronie państw członkowskich Sojuszu na temat wydarzeń związanych z bezpieczeństwem energetycznym oraz ich skutków. Deklaracja szczytu brukselskiego mówi: “…jest to kluczowe dla zapewnienia, że członkowie Sojuszu nie będą wrażliwi na polityczną i przymuszającą manipulację z wykorzystaniem energetyki, która stanowi potencjalne zagrożenie”. Ze względu na posługiwanie się przez Rosję energią jako elementem zagrożeń hybrydowych stwarzanych Ukrainie, wydaje się, że członkowie Sojuszu, z których wielu jest odbiorcami rosyjskiego gazu, prawdopodobnie będą mieli wiele do omówienia.