Jak dostosować NATO do nieprzewidywalnego i szybko zmieniającego się świata?

Przez ponad rok przywódcy i analitycy z całej społeczności euroatlantyckiej rozważali stan NATO oraz kondycję obrony zbiorowej w ramach GLOBSEC NATO Adaptation Initiative. W serii raportów analizujących perspektywy podjęcia zmian strategicznych, wojskowych, związanych z przemysłem obronnym oraz technologią na miarę XXI wieku przedstawili oni obszerny materiał do przemyśleń odnośnie do tego, jak Sojusz powinien dalej adaptować się, by sprostać wyzwaniom wieku, w którym sama idea bezpieczeństwa i obrony ulegnie zasadniczej zmianie.

Pięćdziesiąt lat temu NATO przyjęło dwie ważne zmiany w obrębie swojej postawy obronnej i odstraszania. Strategia elastycznego reagowania umożliwiła Sojuszowi przejście od automatycznego i wzajemnie gwarantowanego zniszczenia, milcząco zakładanego w doktrynie zmasowanego odwetu, do bardziej wielopoziomowej i zniuansowanej formy obrony. Raport Harmela z grudnia 1967 wyznaczał dwutorową politykę rozsądnej obrony i dialogu oraz zasady bezpieczeństwa europejskiego, które pozostały aktualne przez większość następnych lat. Do teraz.

NATO jest na etapie podejmowania kluczowych decyzji. Gdy nowe technologie, takie jak sztuczna inteligencja i komputeryzacja kwantowa szybko wkraczają w zakres obronności, rola, funkcja, metoda i struktura Sojuszu muszą ulec radykalnej zmianie, jeżeli zachowana ma być wiarygodność zbiorowego odstraszania i obrony.

Tak, Sojusz we właściwy sposób dostosował się do przełomowych wydarzeń z 2014 roku, przebudowując odstraszanie przeciwko zagrożeniom płynącym ze Wschodu, zwiększając zaangażowanie na Bliskim Wschodzie oraz nawiązując ściślejsze partnerstwo z Unią Europejską – i już podejmuje w niektórych innych dziedzinach kroki wskazane w przedstawionych poniżej rekomendacjach. Jednak, gdy Sojusz zbliża się do swoich 70. urodzin w kwietniu 2019 roku, NATO grozi niedotrzymanie kroku zmianom politycznym oraz rozwojowi technologii, które mogą zmienić charakter działań zbrojnych, strukturę stosunków międzynarodowych oraz rolę samego Sojuszu.

Nowe realia strategiczne

Adaptacja powiedzie się jedynie wtedy, gdy Sojusz skonfrontuje się z nowymi realiami geostrategicznymi i transatlantyckimi, w tym z koniecznością odstraszania rewizjonistycznej i militarnie zaawansowanej Rosji, a jednocześnie szerzenia stabilności na południe od granic NATO oraz radzenia sobie z zagrożeniami stwarzanymi przez państwa takie jak Korea Północna. Aby ustanowić sprawiedliwy i należny podział obowiązków pomiędzy Stanami Zjednoczonymi i ich sojusznikami, w pełni honorowane musi być także zobowiązanie w dziedzinie inwestycji obronnych podjęte na walijskim szczycie NATO w 2014 roku (przywódcy państw natowskich zgodzili się wówczas powstrzymać spadek wydatków na obronę oraz dążyć w ciągu dekady do przeznaczania 2% produktu krajowego brutto na obronę oraz 20% narodowych budżetów obronnych na główny sprzęt oraz związane z nim badania naukowe i rozwój). Konieczne jest także dobre wydatkowanie nowo pozyskanych pieniędzy.

Elastyczne reagowanie 2.0

Konieczne jest wzmocnienie postawy odstraszania i obrony NATO, jeżeli Sojusz ma zapobiegać konfliktom i odstraszać agresję. Podnoszenie gotowości i zdolności do reagowania sił konwencjonalnych NATO musi być nadrzędnym priorytetem NATO. Postawa i strategia nuklearna NATO muszą także ulec modernizacji, jeżeli rosnąca luka pomiędzy konwencjonalnymi i nuklearnymi środkami odstraszania obniża warunki progowe użycia broni nuklearnej.

Etos bojowy

Równolegle do rozwoju silnych, sprawnych i odpornych konwencjonalnych sił zbrojnych członkowie Sojuszu muszą przyjąć etos bojowy, jako podstawę doktryny Sojuszu. NATO musi odbudować zdolność do szybkiej generacji masy i zdolności manewrowych sił zbrojnych, jeżeli ma sprostać ewentualnemu starciu sił. NATO winno promować zintegrowane odstraszanie i właściwe wykorzystanie reform struktury dowodzenia NATO, a także winno podejmować bardziej systemowe planowanie ewentualnościowe, aby zapewnić skuteczne dowodzenie i kontrolę w całym spektrum konfliktów.

Poziom ambicji wojskowych

NATO musi przynajmniej być w stanie podjąć się równoczesnego dowodzenia operacjami w zakrojonym na dużą skalę konflikcie międzypaństwowym (w ramach operacji powyżej szczebla korpusu – MJO+) oraz podtrzymywać działania na rzecz strategicznej stabilizacji na południe od granic Sojuszu. Mechanizmy zarządzania kryzysowego NATO są nadal zdecydowanie zbyt skomplikowane. Rola NATO w obronie wspólnych zasobów Ziemi [global commons - zaliczane do nich są przede wszystkim głębie oceanów, Antarktyda i przestrzeń kosmiczna] musi być wzmocniona za pomocą wielowymiarowych sił zdolnych do skutecznego działania w powietrzu, na morzu, na lądzie, w przestrzeni kosmicznej oraz w dziedzinach wiedzy i informacji. NATO musi prowadzić szkolenia i analizy współmierne do planów prowadzenia działań zbrojnych. Usunięte muszą być także przeszkody na drodze do współużytkowania informacji o kluczowym znaczeniu w warunkach bojowych.

Zwalczanie terroryzmu

Zagrożenie terrorystyczne dla obszaru euroatlantyckiego będzie rosło. Podstawowe znaczenie mają Wytyczne NATO w zakresie polityki zwalczania terroryzmu (NATO’s Counter-Terrorism Policy Guideline) oraz wsparcie NATO dla globalnej koalicji przeciw Daesz. NATO musi także w większym stopniu przyczyniać się do zapobiegania atakom terrorystycznym na swoich członków, w tym przygotowywanym przez rodzimych spiskowców. Chociaż leży to przede wszystkim w zakresie odpowiedzialności państw i Unii Europejskiej, a główną rolę odgrywają tu ministerstwa sprawiedliwości i spraw wewnętrznych, niedawno rozbudowany Pion Połączonego Wywiadu i Bezpieczeństwa NATO z jego bezpiecznymi łączami komunikacyjnymi do stolic państw członkowskich Sojuszu mógłby się stać analityczną centralą wymiany informacji o zagrożeniach terrorystycznych.

Obrona i dialog

NATO musi angażować się w kontakty z Rosją i Ukrainą w oparciu o zasady: NATO potrzebna jest nowa strategia polityczna dotycząca tego, jak lepiej ułożyć relacje z Rosją. Dialog musi być realizowany równolegle do obrony, a celem musi być kontrolowanie konkurencji i redukcja zagrożeń, do czasu, aż przezwyciężone zostaną fundamentalne rozbieżności, które uniemożliwiają powrót do współpracy w Rosją. Jednocześnie Sojusz musi wspierać Ukrainę, Gruzję i innych sąsiadów na wschodzie Europy w ich zdolności do samoobrony, a także musi kontynuować promowanie integracji euroatlantyckiej na Zachodnich Bałkanach. Konieczne jest utrzymywanie polityki Otwartych Drzwi oraz dalsze stwarzanie szans na przyszłe członkostwo w Sojuszu.

Szeroki program bezpieczeństwa

Trwająca nadal misja w Afganistanie przypomina o tym, że bezpieczeństwo Sojuszu nie kończy się na jego granicach. NATO musi pełnić szerszą rolę w dziedzinie bezpieczeństwa, aby wzmacniać zaangażowanie Sojuszu na całym Bliskim Wschodzie, w Afryce Północnej i poza nimi. Rozbudowa potencjału obronnego na południe od Sojuszu będzie ważnym wkładem w pokój i bezpieczeństwo, w bliskiej współpracy z regionalnymi instytucjami bezpieczeństwa, takimi jak Unia Afrykańska oraz Liga Państw Arabskich, a także z indywidualnymi państwami partnerskimi.

NATO silne wiedzą i technologią

Jeśli Sojusz ma zarówno chronić ludzi, jak i szerzyć swoje wpływy i potęgę, NATO powinno lepiej integrować liczne centra doskonalenia oraz tworzyć nowe centra wyspecjalizowane w zwalczaniu nowych wyzwań. Stworzone na specjalne zamówienie, Centrum Doskonalenia w zakresie Hyperwojny pomogłoby w wypracowaniu pilnie potrzebnego spójnego podejścia do przyszłej wojny, w tym w podjęciu prac nad sztuczną inteligencją oraz rozbudową cyberoborny NATO w ramach jego środków obrony i odstraszania. Takie centrum musiałoby szkolić i edukować cywilne i wojskowe kadry kierownicze NATO oraz prowadzić szkolenia sztabowe dla Rady Północnoatlantyckiej, personelu NATO i cywilów z państw członkowskich Sojuszu.

Żywotne partnerstwo strategiczne NATO - Unia Europejska

Unia Europejska będzie stawać się coraz ważniejszym podmiotem w dziedzinie spraw zagranicznych i bezpieczeństwa oraz partnerem NATO, a partnerstwo strategiczne NATO – Unia Europejska będzie coraz ważniejsze dla zarządzania stosunkami transatlantyckimi. Dla wielu Europejczyków Wspólna Polityka Bezpieczeństwa i Obrony Unii Europejskiej będzie jednym z, jeżeli nie podstawowym, wektorem polityki obronnej. Również Europejska Agencja Obrony będzie mechanizmem rozwijania zdolności obronnych preferowanym przez wielu Europejczyków. Dlatego też NATO i Unia Europejska muszą przezwyciężyć istniejące obecnie przeszkody do wypracowania bardziej konkretnego i wzajemnie korzystnego partnerstwa oraz winny wzmocnić praktyczną współpracę. Szczyt NATO-Unia Europejska na szczeblu szefów państw i rządów winien być organizowany przynajmniej raz w roku.

Szersze partnerstwo strategiczne NATO

NATO musi także stworzyć globalną sieć układów i instytucji partnerstwa. W istocie w czasach zglobalizowanego bezpieczeństwa NATO powinno lepiej nawiązywać funkcjonalne polityczne, cywilne i wojskowe układy partnerstwa na całym świecie. Stworzenie rad konsultacyjnych wspólnie z państwami takimi jak Australia, Chiny, Indie, Japonia i Korea Południowa byłoby ważnym wskaźnikiem takiego zamysłu.

Wyposażenie i finansowanie NATO

NATO musi być innowacyjne jako sojusz oraz musi usprawnić pozyskiwanie nowych technologii i sprzętu. Średnio zajmuje to 16 lat od powstania koncepcji zdolności militarnej do osiągnięcia zdolności operacyjnej – zdecydowanie za długo. Czas oczekiwania na wdrożenie nowych zdolności musi zostać skrócony, a dowódcy muszą uzyskać większy wpływ na określanie wymogów. NATO winno promować ujednolicenie norm służących wspólnej ocenie, harmonizację wymogów oraz prowadzenie wspólnych specyfikacji, a także rozszerzyć stosowanie wspólnego finansowania i przeprowadzać ogólnonatowski audyt platform i systemów w ramach „przyszłych wymogów ramowych” (Future Requirements Framework).

Partnerstwa z przemysłem obronnym – stare i nowe

NATO musi znacznie lepiej zrozumieć wpływ nowych technologii, takich jak sztuczna inteligencja oraz komputeryzacja kwantowa oraz ich możliwe zastosowanie w obronności. Wiele przedsiębiorstw pchających do przodu rozwój nowych technologii, to nie są giganty przemysłu obronnego; wiele z nich nie koncentruje się na obronności. Trzeba będzie przekonać takie przedsiębiorstwa, że jeżeli zainwestują one swoje ograniczone zasoby ludzi i środków w projekty NATO, ich egzystencja nie będzie zagrożona przez sklerotyczne praktyki pozyskiwania technologii i sprzętu.

NATO i przyszłość działań zbrojnych

NATO potrzebuje strategii na przyszłe działania zbrojne, która w pełni zintegrowałaby wojnę hybrydową, cyberwojnę, zwalczanie terroryzmu i hyperwojnę, a także łączące je kontinuum. NATO musi koniecznie lepiej wykorzystać wpływ nowych technologii na przestrzeń bezpieczeństwa oraz przestrzeń pola walki. NATO musi lepiej opanować i wykorzystywać technologie informacyjne, systematycznie zaprzęgać dostępne od niedawna zdolności wspomagane sztuczną inteligencją do eksploatowania dużych zbiorów danych (big data). W tym celu NATO powinno rozważyć powołanie agencji, której misja byłaby zbliżona do zadań US Defense Advanced Research Projects Agency (amerykańskiej Agencji Zaawansowanych Projektów Badawczych w Obszarze Obronności).

Co dalej?

Przywódcy NATO powinni zlecić opracowanie przeglądu strategicznego, być może w postaci nowej koncepcji strategicznej. NATO potrzebuje dalekosiężnej strategii, która wyznaczałaby Sojuszowi drogę do sprostania wyzwaniom nieprzewidywalnego i szybko zmieniającego się świata.