Utrzymywanie bezpieczeństwa w basenie Morza Śródziemnego – jak to się robi?

Jeżeli rodzące się warunki bezpieczeństwa przedkładają finezję nad siłę ognia, współpracę nad wymuszanie siłą oraz sieci ponad liczby, niezwykle aktywna rola NATO w basenie Morza Śródziemnego oferuje ważne wskazówki dotyczące przyszłości. Morze Śródziemne jest nie tylko superautostradą obrotów handlowych prowadzonych drogą morską, ale także jednym z wielkich strategicznych punktów przecięcia się w dróg w historii i nadal oferuje całą gamę możliwości odnośnie do kształtowania się przyszłości NATO.

W połączeniu z operacją ACTIVE ENDEAVOUR (OAE), która pełni rolę katalizatora, dynamiczne inicjatywy NATO: program uzyskiwania świadomości środowiska morskiego (MSA) oraz operacja wzmacniania bezpieczeństwa obszarów morskich – MSO (Maritime Security Operation) wysuwają NATO na czoło pod względem zastosowań i koncepcji rozwoju technologii w globalnej społeczności podmiotów zajmujących się żeglugą morską.

Głównym zadaniem OEA jest odstraszanie, zapobieganie oraz zakłócanie wykorzystywania akwenu Morza Śródziemnego do celów terrorystycznych. Od początku funkcjonowania OEA pod koniec 2001 roku, jako pierwszej i jedynej operacji NATO z Artykułu V, nieodłącznym wyzwaniem odróżnienie działań terrorystów od nieprzebranej liczby innych przedsięwzięć realizowanych.

W odróżnieniu od informacji o sytuacji powietrznej (Recognized Air Picture – RAP), w której praktycznie każdy kontakt jest możliwy do zidentyfikowania niemal w czasie rzeczywistym i skorelowany ze znanymi schematami, sytuacja na morzu obfituje w niejasności. Ograniczony zasięgi czujników, zjawiska pogodowe, ograniczenia terytorialne na obszarach morskich oraz same rozmiary Morza Śródziemnego ogrywają kluczową rolę w odniesieniu do wyzwań w tym środowisku. Informacja o sytuacji na morzu (Recognized Maritime Picture – RMP) jest dodatkowo skomplikowana przez dużą i ogromnie zróżnicowaną masę jednostek pływających prowadzące na Morzu Śródziemnym działania zarówno zgodne z prawem, jak i bezprawne, chociaż niezwiązane z terroryzmem.

Niemniej jednak, kilka czynników unikalnie sprzyja uchwyceniu RMP na Morzu Śródziemnym. Geograficznie Morze Śródziemne jest rozległym, ale stosunkowo zamkniętym systemem i ma ograniczoną liczbę dojść (Cieśnina Gibraltarska, cieśniny tureckie, Kanał Sueski), które można ściśle monitorować. Nadzorowanie takie jest szczególnie skuteczne, gdy zaprzęgnięte są w nie wspólne wysiłki rządów państw i władz portowych.

Na płaszczyźnie politycznej państwa stanowiące region śródziemnomorski w dużej mierze zgadzają się, że ich interesom najlepiej służy współużytkowanie informacji i zasobów w celu stworzenia tak wszechstronnego RMP, jak jest to możliwe.

W obliczu tych geograficznych i politycznych czynników, niezwykle trudnym i męczącym zadaniem Kwatery Głównej Dowództwa Sił Morskich (HQ MC) w Neapolu jest szukanie igły działań powiązanych z terroryzmem w stogu siana, jakim jest złożony patchwork życia w regionie nadmorskim.Jak powiedział dowódca jednostek zadaniowych prowadzących misję OAM, HQ MC Neapol pracuje w ścisłej współpracy z innymi częściami składowymi NATO, aby wypracować i wdrożyć oprzyrządowanie dla sieci i procesów programu uzyskiwania świadomości środowiska morskiego (MSA).

Używając tych narzędzi, nadzorujący obserwatorzy w Centrum Operacji Morskich mogą przetwarzać ogromną ilość nieprzetworzonych danych otrzymywanych z czujników umieszczonych na wybrzeżu, na morzu i w powietrzu. Część tych danych przychodzi w formie sygnałów systemu Automatycznej Identyfikacji Statków (AIS), do nadawania których prawnie zobowiązane są wszystkie jednostki pływające o tonażu przekraczającym 300t. Dysponując szeroką gamą podłączonych do sieci czujników ulokowanych w ponad 15 państwach wokół Morza Śródziemnego i Morza Czarnego, ten system informacyjny dostarcza w rzeczywistym czasie dane dotyczące średnio 8 tysięcy kontaktów dziennie.

Obecnie sieć oferuje potencjał nadzorowania zupełnie innej klasy niż zaledwie parę lat temu. Wobec tak wielkiej ilości dostępnych nieprzetworzonych informacji, tendencją w MSA jest tworzenie narzędzi technologicznych, które mogłyby przetwarzać w rzeczywistym czasie przekazywane dane z informacjami znajdującymi się w bazie danych, aby potwierdzać nazwy kontaktujących się jednostek, ich numer rejestrowy, ładunek, ostatnio opuszczane i w najbliższym czasie odwiedzane porty, itp. Narzędzia te powalają nadzorującym obserwatorom skoncentrować się na kontaktach odbiegających od normy oraz ześrodkować potencjał wywiadu i analityków żeglugi morskiej na niestandardowych zachowaniach, aby optymalnie wykorzystywać ograniczone zasoby.

Uznając, że czujniki zlokalizowane na wybrzeżu są integralną częścią programu uzyskiwania świadomości środowiska morskiego (MSA), a państwa mają interes w ocenie skumulowanych nieprzetworzonych danych z tego systemu, HQ MC Neapol uczyniło rozszerzenie tej sieci podstawą oferty współpracy skierowanej do państw partnerskich, głównie pod egidą Dialogu Śródziemnomorskiego. Inicjatywa ta, zrodzona z rzeczywistych wspólnych interesów, okazała się niezwykle skuteczna w budowaniu powiązań, które w wielu przypadkach rozwinęły się na inne obszary współpracy wojskowej. Poza tym, wysiłki poszczególnych państw, jak turecka operacja BLACK SEA HARMONY oraz włoska operacja CONSTANT VIGILANCE, czy francusko-hiszpańska operacja LEVRIER, a także przedsięwzięcia międzynarodowe, jak misja ONZ w Libanie (UNIFIL), również stwarzały szansę na owocną współpracę na poziomie taktycznym.

Wykorzystanie czujników przenoszonych w powietrzu ogromnie wzmacnia zdolność nadzorowania w basenie Morza Śródziemnego, zwłaszcza w tych jego częściach, które są położone poza zasięgiem czujników usytuowanych na wybrzeżu. HQ MC MAR Neapol nadal wykorzystuje samoloty przeznaczone do patrolowania morza z różnych państw NATO w grupach zwiadowczych wysyłanych na potrzeby OAE. Poza tym, samoloty E-3 zarówno ze dywizjonu sił powietrznych wczesnego ostrzegania, jak i z kontyngentów poszczególnych państw przeprowadzały w zeszłym roku loty służące tworzeniu informacji o sytuacji na morzu (RMP) dla operacji OAE. Te loty samolotów typu AWACS promowały rozwój stosunków sztabowych pomiędzy różnymi komponentami wojsk oraz przyjmowanie nowych technik i procedur – oba te trendy miały bardzo pozytywny wpływ na wspólną operacyjność NATO.

HQ MC Neapol podobnie wykorzystuje dwa stałe zespoły okrętowe (SNMG) oraz dwa stałe zespoły okrętowe do zwalczania min (SNMCMG) w realizacji zaawansowanego programu uzyskiwania świadomości środowiska morskiego (MSA) w wybranych obszarach. Określane, jako „operacje falowe”(surge operations), te skoncentrowane wysiłki trwały jeden do dwu tygodni i miały na celu realizację zadań z dziedziny nadzorowania lub kontroli, a stosunkowa intensywność tych wysiłków zależała od dostępnych środków, położenia geograficznego oraz priorytetów działań wywiadowczych.

Podczas tych operacji falowych NATO wykorzystywało także kontyngenty morskie z państw natowskich, które zazwyczaj nie wnoszą wkładu w stacjonujący na Morzu Śródziemnym SNMG-2 i SNMCMG-2, takich jak Polska, Bułgaria i Rumunia. To stwarza będące wyzwaniem realne warunki, w których jednostki NATO mogą ćwiczyć interoperacyjność.

Również państwa współpracujące spoza NATO, takie jak Ukraina i Rosja, wysyłały siły na potrzeby operacji falowych OAE, co stwarzało cenne okazje do współpracy, interoperacyjności, wzajemnego poznawania, jednocześnie przyczyniając się do realizacji ważnej misji w realnym świecie.

Centrum Informacji Morskich w HQ MC Neapol również rutynowo identyfikuje odbiegające od normy informacje, które nie mają związku z terroryzmem, ale są interesujące dla miejscowych władz państwowych. Nie zawsze jednoznacznie wiadomo, czy te informacje wskazują na bezprawne działania, czy po prostu na błędy w przekazie danych AIS. Jednak już więcej niż raz władze państwowe zadziałały, z korzyścią dla szerszych interesów narodowego bezpieczeństwa.

Co więcej, taka wymiana informacji buduje wzajemne zrozumienie, zaufanie i wspólną świadomość. Gdy rozwinie się oprzyrządowanie natowskiego MSA, można oczekiwać, że w coraz większym stopniu Sojusz będzie partnerem preferowanym przez organizacje państwowe i wielonarodowe zabiegające o współużytkowanie informacji o schematach zachowań w basenie Morza Śródziemnego.

Integralnym elementem operacji falowych w ramach OEA są potężne działania informacyjne HQ MC Neapol, których celem jest przekazywanie wiedzy społeczności związanej z żeglugą morską zaangażowaniu NATO w pozbawianie terrorystów szans na wykorzystanie tego akwenu. Działania te maksymalizują odstraszanie i zakłócanie, poprzez informowanie właścicieli i operatorów komercyjnych jednostek pływających, że NATO aktywnie patroluje Morze Śródziemne i ściśle monitoruje wszystkie schematy zachowań w żegludze. Kolejnym celem działań informacyjnych jest informowanie kapitanów większych jednostek, że NATO jest gotowe odpowiadać, a także przedstawiać instrukcje i możliwości nawiązania kontaktu tym, którzy donoszą o podejrzanych zachowaniach, dalej rozwijając sieć informacyjną.
Wykorzystując doświadczenie z operacji Active Endeavour (OAE), HQ MC Neapol rozszerzył swoje działania na dowodzenie pierwszą antypiracką operacją NATO - ALLIED PROVIDER (OAP) wokół Rogu Afryki w 2008 r. Pod dowództwem HQ MC Neapol SNMG-2 działał w przez trzy miesiące w Zatoce Adeńskiej i w Basenie Somalijskim, zapewniając bezpieczeństwo statkom Światowego Programu Żywności (WFP) ONZ dostarczającym pomoc humanitarną do Somalii oraz prowadząc patrole antypirackie wzdłuż szlaków żeglugi. Operacja ta została zorganizowana w ciągu dwu tygodni po decyzji ówczesnego sekretarza generalnego NATO, aby pomóc w zapewnianiu bezpieczeństwa dostaw WFP do Somalii. Ta szybka reakcja wojskowa na polityczny imperatyw jest klasycznym przykładem sił morskich ogółem, a zwłaszcza stałych zespołów morskich NATO.

Sukces operacji Active Endeavour po części doprowadził do obecnie trwałego zaangażowania NATO w zwalczanie piractwa. Zaczęło się to od przekształcenia się operacji Active Endeavour w operację ALLIED PROTECTOR o większym zakresie zadań związanych ze zwalczaniem piractwa. Po przekazaniu w 2009 r. dowodzenia do HQ MC Northwood, operacja ta dalej ewoluowała, przekształcając się we współczesny wkład w międzynarodowe wysiłki zmierzające do przezwyciężenia piractwa w i wokół Rogu Afryki i Oceanu Indyjskiego – operację OCEAN SHIELD (OOS).

Gdy HQ MC Neapol i HQ MC Northwood kontynuują tworzenie oprzyrządowania, organizacji i doktryny przezwyciężania terroryzmu i piractwa na otwartych przestrzeniach morskich, musimy zadać sobie pytanie, jak dobrze jesteśmy przygotowani na rodzące się wyzwania przyszłości w obszarze żeglugi morskiej. Wobec braku równego rangą konkurenta w żegludze morskiej, wydawałoby się, że nadal będziemy się koncentrować na zrozumieniu schematów działania w żegludze morskiej.

Prawdopodobnie zagrożenia i ryzyko związane z bezprawnym działaniem w żegludze morskiej, takim jak przemyt narkotyków, broni lub ludzi oraz nielegalna imigracja pewnego dnia wyrosną ponad kompetencje organów porządkowych poszczególnych państw. Jeżeli tak się stanie, oprzyrządowanie MSA i koncepcja odróżniania dobra od zła w dziedzinie żeglugi morskiej, tworzone przy okazji operacji OAE, a ostatnio OOS okażą się bardzo pomocne w przyszłości. Chociaż marynarki wojenne NATO muszą zachować swoje tradycyjne zdolności w dziedzinie prowadzenia operacji morskich, oprzyrządowanie programu uzyskiwania świadomości środowiska morskiego (MSA) z powodzeniem może być bardziej adaptowalne do zagrożeń przyszłości niż torpedy i manewrujące pociski przeciwokrętowe.

W międzyczasie natowska związana z żeglugą morską nadal będzie oddziaływać na ramy prawne, tworzyć doktrynę, dopasowywać środki do celów oraz udoskonalać taktyki, aby sprawić, że obszary morskie będą tak nieprzyjazne zarówno terrorystom, jak i piratom, jak będzie to możliwe.